โบราณสันนิษฐานว่าเป็นเมืองสมัยทวารวดีและเจริญสืบเนื่องมาจนถึงสมัยลพบุรี ตัวเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาด 1,550 x 850 ม. อยู่ทางด้านตะวันตกของถนน พื้นที่ภายในเมืองส่วนใหญ่กลายเป็นไร่นาไปแล้ว โคกเนินใหญ่ตรงกลางเมืองปัจจุบันเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านและวัดหน้าพระธาตุ ส่วนกำแพงเมืองและคูเมืองด้านตะวันออกถูกถนนทับพอดี

ที่ตั้งและการเดินทาง  จากตัวเมืองพนัสนิคม ให้ตรงไปตาม ถ. สุขประยูร ซึ่งจะไปต่อกับทางหลวงหมายเลข 315 ไปฉะเชิงเทราประมาณ 1 กม. จากตัวอำเภอ หรือเลยหลักกม. 27 จะมีทางแยกซ้ายเข้าวัดหน้าพระธาตุ เลี้ยวซ้ายและตรงเข้าไปตามทางลูกรังจนถึงวัดหน้าพระธาตุ

คนลาวชอบเล่านิทานพระรถเมรี

ในสมัยรัชกาลที่ 3 พระอินทอาษา ชาวเมืองเวียงจันทน์ ได้พาชาวเมืองเวียงจันทน์ที่ไม่เข้าด้วยเจ้าอนุวงศ์มาขอพึ่งพระบรมโอธิสมภาร พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ จึงโปรดเกล้าฯให้ชาวลาวไปตั้งถิ่นฐานอยู่ระหว่างเมืองชลบุรีและฉะเชิงเทรา ตั้งเป็นหมู่บ้านใหญ่ เรียกว่า"บ้านแดนป่าพระรถ" ต่อมาเมื่อบ้านเมืองเป็นปึกแผ่นแล้ว พระบามสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ ได้พระราชทานนามว่า "พนัสนิคม" และให้พระอินทอาษาเป็นผู้สำเร็จราชการ คนพนัสนิคมปัจจุบันจึงเป็นเชื้อสายของคนลาวที่อพยพเข้ามาตั้งแต่ครั้งนั้น
   นิทานเรื่องพระรถ-เมรี เป็นเรื่องราวที่มาจากปัญญาสชาดกที่คนลาวในภาคอีสาน เขมร และทางเหนือของไทยชอบเล่ากัน เมื่อคนลาวมาอยู่ที่พนัสนิคมแล้ว เรื่องพระรถจึงตามมาด้วย ชื่อสถานที่ต่าง ๆ ใน อ.พนัสนิคม จึงมักตั้งตามชื่อเรียกในนิทาน