วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษดิ์ ตั้งอยู่ริมสนามหลวง ถนนหน้าพระธาตุ อยู่ทางใต้ของวังหน้าเป็นวัดสร้างในสมัยอยุธยาเดิมเรียกกันว่า .วัดสลัก. หรือ .วัดฉลัก.ต่อมาเมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินได้ทรงสร้างกรุงธนบุรีคร่อมตำบลบางกอกไว้ทั้งสองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา แล้ว วัดฉลักมีฐานเป็นพระอารามหลวงเป็นที่พำนักจำพรรษาของพระราชาคณะตลอดสมัยธนบุรี  ครั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก  ทรงสถาปนากรุงเทพมหานครขึ้นบนฝั่งตะวันออกของกรุงธนบุรี เพียงฝั่งเดียว ได้กำหนดที่จะสร้างพระราชวังหลวงและพระราชวังบวรแล้วพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ  ก็ทรงรับจะสร้างวัดพระแก้วและวัดโพธาราม  (ปัจจุบันคือวัดพระเชตุพน) ให้งดงามสมกับที่เป็นวัดอยู่ภายในเขตพระราชวังวัดหนึ่ง  และอยู่ชิดพระราชวังวัดหนึ่ง  พร้อมกันนั้นสมเด็จกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท  ก็ทรงรับจะบูรณะวัดสลักขึ้นให้งดงามสมเหตุผลอย่างเดียวกันกับสมเด็จพระบรมเชษฐาอย่างหนึ่ง  และอาจเพื่อทรงแก้บนที่ทรงให้ไว้ในคราวหนีพม่าไป

             เมืองราชบุรี  โดยมีเรื่องเล่ากันว่าขณะที่จวนจะเสียกรุงศรีอยุธยา  ใน พ.ศ. ๒๓๑๐ นั้น  กรมพระราชวังบวรฯ  (พระนาม  เดิม .บุญมา.) ได้ชวนเพื่อนชายลงเรือเล็กหนีล่องลงมาตามลำน้ำ  เพื่อจะไปหาหลวงยกกระบัตร  (ทองด้วง)ที่ชายเมืองราชบุรี เมื่อหลบหลีกพม่าลงมาถึงหน้าวัดสลักก่อนจะเลี้ยวเข้าคลองบางกอกใหญ่  ต้นทางที่จะไปเมืองราชบุรีก็ต้องและเข้าจอดพักหน้าวัดดูลาดเลาก่อน  เพราะเกรงว่าพม่าบนป้อมธนบุรีจะเห็นขณะนั้นก็พอดีมีเรือลาดตระเวนของพม่าแล่น สวนขึ้นมาหลายลำจะหนีไปก็ไม่ทันจึงชวนกันพลิกเรือคว่ำครอบทั้งสี่คนไว้ริมท่าเมื่อหมู่เรือพม่าผ่านไปไกลแล้วจึงแอบเข้าปากคลองบางกอกใหญ่ต่อไป  ระหว่างรอที่จะให้เป็นเวลาค่ำนั้น  กรมพระราชวังบวรฯได้อธิษฐานพระพุทธรูปในพระอุโบสถว่าขอให้ช่วยให้รอดพ้นข้าศึกไปได้ปลอดโปร่งเป็นใหญ่ในภายหน้าเมื่อใด  จะมาปฏิสังขรณ์วัดสลักให้ใหญ่โต เข้าใจว่ากรมพระราชวังบวร ฯ ทรงเริ่มการปฏิสังขรณ์วัดสลักใน พ.ศ. ๒๓๒๖  พร้อมกับการสร้างพระราชวังบวร  ในชั้นที่ ๒ อันเป็นขั้นสร้างถาวรก่ออิฐถือปูน  ขณะนั้นฐานของพระนครมั่นคงขึ้นแล้ว  และคงจะได้กำหนดเขตวังหน้าขึ้นก่อนและแผนผังวังหน้าจะต้องวางให้ประสานกับพระราชวังหลวง  ปรากฏว่าแนวกำแพงพระนครที่สร้างขึ้นใหม่ ผ่านกลางวัดสลักพอดีจึงต้องตัดพื้นที่หน้าวัด  ซึ่งติดริมน้ำออกไป  แต่ได้ขยายวัดออกไปเชื่อมระหว่างวังหลวงกับวังหน้าและขยายลงมาทางใต้ด้วย  ด้านเหนือจั้นจรดกำแพงหน้าวังเพียงแต่มีถนนคั่นและด้านตะวันตกจรดกำแพงพระนครขยาย แนวด้านนั้นอีกไม่ได้ ทั้งได้เปลี่ยนหน้าวัดมาอยู่ทางด้านตะวันออกเหมือนอย่างวัดพระเชตุพน ฯ  การปฏิสังขรณ์ในครั้งนั้น เนื่องจากได้กลับหลังวัดมาเป็นหน้าวัดชิดกับมุมตะวันออกเฉียงเหนือ สร้างพระมณฑป พระวิหาร พระระเบียง ล้อมรอบเขตพุทธาวาส  พระปรางค์  พระเจดีย์ราย  หอไตร  หอระฆัง  ศาลาการเปรียญ  หมู่กุฏิเครื่องไม้ ศาลารายหน้าวัดจะสร้างเสร็จในปีใดไม่ปรากฎแต่เมื่อเสร็จแล้วสมเด็จพระราชวังบวรฯ  ได้พระราชทานนามว่า  .วัดนิพพานนาราม. และในเวลาต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น"วัดพระศรีสรรเพชรญ์" ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๓๓๒  พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก  กับสมเด็จกรมพระราชวังบวรฯ  ได้อารธนาพระสงฆ์ชั้นราชาคณะ  และเชี่ยวชาญในพุทธศาสนาทำสังคายนาพระไตรปิฎก โดยใช้วัดพระศรีสรรเพชรญ์เป็น สถานที่ประชุมชำระเพราะอยู่ระหว่างพระราชวังหลวงกับพระราชวังบวร  สะดวกต่อการเสด็จพระราชดำเนินไปทรงดูแล ปรนนิบัติพระราชาคณะ เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ได้กล่าวไว้ในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์  รัชกาลที่ ๑ ว่า  ก่อนที่จะเริ่มชำระพระไตรปิฎก  พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงเปลี่ยนชื่อ  .วัดพระศรีสรรเพชญ์. เป็นวัดพระศรีรัตนมหาธาตุราชวรวิหาร.  เรียกสั้น ๆ  ว่า  .วัดมหาธาตุ     

            ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  รัชกาลที่ ๒ โปรดให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามงกุฎ (ต่อมาเสด็จเสวยราชย์เป็น  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ซึ่งมีพระชันษาครบ ๑๓ ปี ให้ทรงผนวชเป็นสามเณร  ประทับอยู่วัดมหาธาตุ ๗ เดือน  ต่อมาเมื่อทรงผนวชเป็นพระภิกษุแล้ว  ก็ได้เสด็จมาประทับศึกษาทางปริยัติธรรมในวัดมหาธาตุอีก ๕ ปี  ก่อนเสด็จไปประทับ ณ วัดอื่น ๆ

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ รัชกาลที่ ๔ โปรดให้สร้างพระวิหารน้อยที่เรียกว่า.วิหารโพธิลังกา.โดยสร้างบริเวณที่ตำหนัก  ซึ่งพระองค์เคยประทับอยู่เมื่อทรงผนวชข้างหน้ามีต้นมหาโพธิ์มีซุ้มประตูทั้งหน้าและหลังในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ รัชกาลที่ ๕  ใน  พ.ศ. ๒๓๓๒  โปรดให้ปลูกพระเมรุสำหรับพระราชทานเพลิงศพเจ้านายขึ้นข้างหน้าวัด  โดยดัดแปลงศาลาเรียนหนังสือ ๔ หลัก  ใช้เป็นพลับพลาที่ประทับที่พักของเจ้าภาพ ที่รับแขกขั้นตามแนวกำแพงวัดด้านนั้นเป็นส่วนประกอบนอกจากนั้นยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้ตั้ง วิทยาลัยที่เล่าเรียนพระไตรปิฎกและวิชาชั้นสูง ๒ แห่ง แห่งแรกเป็นที่เล่าเรียนของสงฆ์ฝ่ายธรรมยุตินิกาย  ตั้งอยู่ที่วัดบวรนิเวศวิหาร พระราชทานนามว่า  “มหามกุฎราชวิทยาลัย” เป็นสถาบันการศึกษาชั้นสูงของพระสงฆ์ แห่งที่สองสร้างขึ้นในวัดมหาธาตุ แล้วพระราชทานนามว่า “มหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย” ใน  พ.ศ. ๒๔๓๙ ในสมัยรัชกาลที่ ๕  โปรดให้มีการปฎิสังขรณ์วัดมหาธาตุจากพระราชบิดาแล้วเสร็จในปีชวด พ.ศ. ๒๔๔๓  นอกจากนั้นจึงโปรดให้เพิ่มสร้างนามพระอารามเฉลิมพระเกียรติยศ  สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวิชิรุณหิศ ว่า “วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษดิ์” ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

สิ่งสำคัญภายในวัด

๑. พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท

สร้างในปี พ.ศ.. ๒๕๒๒ บรรดาศิษยานุศิษย์วัดมหาธาตุ และบรรดาประชาชน และพลเรือน ข้าราชกาลร่วมกันสร้างโดยมีพลเรือเอก สงัด ชลออยู่ เป็นประธาน เพื่อระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณ และคุณความดีของสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท ที่ปกป้องชาติไทยให้คงอยู่สืบไปด้วยการกอบกู้เอกราชของชาติร่วมกับพระเจ้าตากสิน และพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกรวมทั้งยังได้ทรงทำนุบำรุงพระศาสนาเป็นอย่างมาก เช่น สถาปนาวัดพระธาตุ วัดชนะสงคราม วัดบางลำภู วัดสมอแครง วัดส้มเกลี้ยง วัดสามแพรก(วัดสำเพ็ง)ภายในอนุสาวรีย์ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาถนี้ บรรจุเนื้อดินซึ่งเก็บจากแผ่นดินที่สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท เสด็จกรีฑาทัพเข้าเหยียบรวมทั้งสิ้น ๒๘ แห่ง บรรจุไว้ใต้ฐานพระบรมรูปพระบรมราชานุสาวรีย์ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาทนี้ถือว่าเป็นสถานที่ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์แห่งหนึ่ง สมควรจะอนุรักษ์ไว้ให้คงอยู่ต่อไป

๒. พระอุโบสถ ก่ออิฐถือปูนหลังคาทรงไทยชั้นเดียวมี ๔ ตับ มุงกระเบื้องเคลือบสีหน้าบันเป็นลายพระนารายณ์ทรงครุฑยุดนาค, เทพ และลายใบเทศล้อมรอบประดับกระจกสีปิดทอง เช่นเดียวกับช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ และคันทวย ซุ้มประตู หน้าต่าง เป็นปูนปั้นซ้อน ๑ ชั้น มีลายกนกเครือเถาอยู่ตรงกลางซุ้ม บานประตูหน้าต่างเป็นไม้ทาสีดำ ปัจจุบันไม่ปรากฏลวดลายใด ๆ เสาประดับซุ้มประตูหน้าต่างเป็นเสาเหลี่ยม ปลายเสาประดับลวดลายบัวแวงและบัวคอเสื้อ ส่วนฐานเสาซุ้มประดับด้วยกาบพรหมศร ส่วนล่างของซุ้มหน้าต่างเป็นลายประจำยามก้ามปู ลายกระจังรวมและกระจังตาอ้อย เสาพระอุโบสถเป็นเสาเหลี่ยมไม่มีลายที่ปลายเสา เว้นแต่เสาที่มุมพระอุโบสถประดับใบเสมาเป็นลายครุฑยุดนาคอยู่ภายใน พื้นหินอ่อน ฐานสิงห์ ตรงระเบียงคต ก่ออิฐถือปูน หลังคาทรงไทยมุงกระเบื้องเคลือบสี หน้าบันเป็นลายใบเทศประดับกระจกสีปิดทอง เช่นเดียวกับช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ และคันทวย ซุ้มประตู หน้าต่าง เป็นปูนปั้น ซ้อน ๒ ชั้น มีลายกนกเครือเถาอยู่กลางซุ้ม บานประตูหน้าต่างเป็นไม้ทาสีดำไม่ปรากฏลวดลายใด ๆ เสาประดับด้วยกาบพรหมศร ส่วนล่างซุ้มหน้าต่างเป็นลายประจำยามก้ามปู พนักระเบียงประดับกระเบื้องปรุสีเขียวลายดอกประจำยาม หัวเสาพนักระเบียงทรงมณฑป พื้นหินอ่อนฐานสิงห์

๓. พระประธานในพระอุโบสถ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยขัดสมาธิราบ ปูนปั้นลงรักปิดทอง หน้าตักกว้าง ๗ เมตร  สูง ๙ เมตร รัศมีเปลว ขมวดพระเกศาเล็ก ชายสังฆาฏิปลายมนลักษณพระพักตร์คล้ายกับพระพุทธรูปสมัยอยุธยาปนอู่ทอง  แต่มีลักษณะความมีชีวิตจิตใจลดน้อยลง  ศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ในสมัยรัชกาลที่ ๑ ฝีมือพระยาเทวารังสรรค์ช่างวังหน้าประทับนั่งบนฐานแอ่นโค้ง  ลายบัวหงายประจำยาม  และลายกระจังลงรักปิดทองประดับกระจกสีมีพระสาวก ๘ รูป  ปูนปั้นลงรักปิดทองฝีมือพระยาเทวารังสรรค์  เช่นเดียวกันนั่งชันเข่าประนมหัตถ์สูง ๑.๕๐ ม. อยู่โดยรอบ

๔. รูปเหมือนเจ้าอาวาส เป็นรูปเหมือนปูนปั้นขัดสมาธิมี ๕ องค์ อยู่ระหว่างเสากลางข้างพระประธาน

๕. วิหารน้อยโพธิลังกา ก่ออิฐ ถือปูน หลังซ้อน ๒ ชั้น มี ๒ ตับ มุงกระเบื้องเคลือบหน้าบันเป็นปูนปั้นประดับกระจกสีปิดทองรูปมหามงกุฎมีพานรองรับรายรอบด้วยลายกนกเปลว ช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ ซุ้มประตูหน้าต่างเป็นปูนปั้นลงรักปิดทองประดับกระจกลายดอกพุดตาน บานประตูหน้าต่างเป็นลายรดน้ำ ลวดลายพุ่มข้าวบิณฑ์ เสาสี่เหลี่ยมลบมุมมีลวดลายบัวทองที่ปลายเสาพื้นหินอ่อนฐานสิงห์

๖. เจดีย์ทอง ประดิษฐานในพระมณฑปบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เป็นเจดีย์เหลี่ยมย่อมุมไม้ ๑๒ ฐานสิงห์ องค์ระฆังทรงเครื่อง ปล้องไฉนเป็นบัวกลุ่มมีปลียอด และเม็ดน้ำค้างระหว่างชั้นฐานเจดีย์มีสิงห์นั่งครุฑแบกประกอบพระเจดีย์ลงรักปิดทองประดับกระจกสีอยู่ภายในมณฑปทรงอีกชั้นหนึ่งสูง ๑๐ วาเศษ หลังคาพระมณฑปทองยอดเจดีย์เสาทั้งสี่มุมประดับกระจกสีอย่างสวยงามกล่าวว่าแต่เดิมเมื่อคราวไฟไหม้หลังคาพระมณฑปและมณฑปทองภายในจึงโปรดให้ทำหลังคาใหม่ดังปรากฎอยู่ทุกวันนี้

๗. พระปรางค์ อยู่บริเวณด้านหลังพระอุโบสถและพระวิหาร มี ๒ องค์ มีฐานสูงรอบเป็นลานทักษิณ ฐานพระปรางค์เป็นฐานสิงห์มีซุ้มคูหาทั้ง ๔ ทิศ ประดิษฐานพระพุทธรูปปางประทานอภัย เนื้อโลหะ พระปรางค์อีก ๒ องค์ อยู่ด้านข้างพระอุโบสถและพระวิหารด้านละ ๑ องค์เป็นพระปรางค์ย่อมุมไม้ยี่สิบ ฐานพระปรางค์นี้เป็นฐานสิงห์มีซุ้มคูหา ๔ ทิศ ประดับด้วยลายปูนปั้น

๘. มณฑป ก่ออิฐถือปูน หลังคาทรงไทยชั้นเดียวมี ๓ ตับ ตับล่างเป็นปีกนกรอบมุงกระเบื้องเคลือบสี หน้าบันเป็นลายพระนารายณ์ทรงครุฑ, เทพชุมนุม และลายในเทศประดับกระจกสีปิดทอง เช่นเดียวกันกับช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ ซุ้มประตูเป็นปูนปั้นทรงมณฑปยอดเจดีย์ ซุ้มหน้าต่างเป็นปูนปั้นซ้อน ๒ ชั้น มีลายกนก เครือเถาอยู่ตรงกลางซุ้มบานประตูหน้าต่างไม่มีลวดลาย พื้นหินอ่อน ฐานสิงห์

๙. พระพุทธรูปรายรอบพระระเบียง ประมาณ ๑๓๒ องค์  ลักษณะเช่นเดียวกันหมดคือ ปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบปูนปั้นลงรักปิดทอง  รัศมีเป็นเปลวขมวดเกศเล็กปลายสังฆาฏิเป็นเขี้ยวตะขาบพระพักตร์คล้ายพระพุทธรูปสมัยอยุธยาปนอู่ทอง  หน้าตักกว้าง ๑.๕๐ ม.สูง  ๒ ม. ประทับนั่งบนฐานปูนปั้นลายบัวหงาย  ประจำยามปิดทองประดับกระจกสีสันนิษฐานว่า  เชิญมาจากอู่ทองหรืออยุธยา  ครั้งสมัยรัชกาลที่ ๑  แล้วปั้นเลียนแบบกันเพื่อประดิษฐานไว้รายรอบพระระเบียง

๑๐.พระประธานในวิหาร  เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบลงรักปิดทองหน้าตัก กว้าง ๓ เมตร สูง ๕ เมตร  ฝีมือพระยาเทวารังสรรค์ช่างวังหน้าในสมัยรัชกาลที่ ๑  ลักษณะคล้ายกับพระพุทธรูปในสมัยอยุธยาปนอู่ทอง  แต่ลักษณะความมีชีวิตจิตใจลดน้อยลงไป อีกด้านหน้าพระประธานประดิษฐานพระพุทธรูปยืนปางประธานอภัยหล่อโลหะ ๑.๕๐ ม.๒ องค์  ขนาบข้าง