ในปี 2530 นายประทีป ทวยเจริญ สมาชิกสภาจังหวัดเขตอำเภอเกาะพะงันได้มีหนังสือถึงกรมป่าไม้ว่า พื้นที่ของเกาะพะงันซึ่งเป็นป่าสงวนแห่งชาติป่าเกาะพะงัน มีธารน้ำตก ป่าไม้ และสัตว์ป่าที่อุดมสมบูรณ์ สามารถที่จะพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวต่อไปในอนาคต จึงเสนอให้กรมป่าไม้ประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติ กองอุทยานแห่งชาติจึงให้หัวหน้าอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะอ่างทอง จังหวัดสุราษฎธานี ไปทำการสำรวจเพื่อผนวกเป็นอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะอ่างทอง ผลรายงานการสำรวจสรุปได้ว่า พื้นที่ที่ทำการสำรวจบริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่าเกาะพะงัน ได้รับการประกาศเป็นป่าสงวนแห่งชาติตามกฎกระทรวงฯ ฉบับที่ 1030 พ.ศ. 2526 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 100 ตอนที่ 206 ลงวันที่ 31 ธันวาคม 2526 ตั้งอยู่ในท้องที่อำเภอเกาะพะงัน ซึ่งเป็นเกาะอยู่ในทะเลอ่าวไทย มีสภาพป่าที่สมบูรณ์ เป็นป่าต้นน้ำลำธาร มีสัตว์ป่านานาชนิด และมีธรรมชาติที่สวยงาม เหมาะแก่การจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ มีพื้นที่ประมาณ 39.12 ตารางกิโลเมตร ซึ่งกองอุทยานแห่งชาติได้มีหนังสือเสนอกรมป่าไม้ให้ป่าไม้เขตสุราษฎร์ธานีส่งเจ้าหน้าที่เข้าตรวจตราดูแลพื้นที่ ไม่ให้มีการบุกรุกเข้าไปทำลายสภาพป่าเพื่อรักษาธรรมชาติอันสมบูรณ์ไว้

ต่อมาในปี 2532 กรมป่าไม้โดยกองอุทยานแห่งชาติได้สั่งการให้เจ้าหน้าที่มาดำเนินการสำรวจพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าเกาะพะงัน ป่าน้ำตกธารเสด็จ ป่าเขาลาดแก้ว ป่าเขาค่าย ป่าเขาตาหลวง ป่าเขาหินนก ป่าแหลมโพธิ์-แหลมกะทะคว่ำ และป่าเขาไฟไหม้ เพื่อเตรียมการประกาศเป็น “อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน” ซึ่งต่อมาได้มีการสำรวจเพิ่มเติมในบริเวณเกาะเต่าบางส่วน และหมู่เกาะรอบๆ เกาะพะงัน ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 65.93 ตารางกิโลเมตร ปัจจุบันได้ผ่านความเห็นชอบของคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติเมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2542 และอยู่ในระหว่างเสนอคณะรัฐมนตรีพิจารณาให้ความเห็นชอบ

ลักษณะภูมิประเทศ
อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน ตั้งอยู่ในท้องที่ตำบลเกาะพะงัน ตำบลบ้านใต้ อำเภอเกาะพะงัน ตำบลอ่างทอง อำเภอเกาะ สมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี ห่างจากฝั่งจังหวัดสุราษฎร์ธานี 80 กิโลเมตร ลักษณะภูมิประเทศทั่วไปเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อนทอดยาวตามแนวทิศเหนือ-ใต้ มีที่ราบตามหุบเขาและบริเวณอ่าวต่างๆ รอบเกาะ โดยมียอดเขาสูงสุด คือ ยอดเขาหรา มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 627 เมตร มีป่าเขาที่อุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญของเกาะพะงัน ประกอบด้วยเกาะต่างๆ ได้แก่ เกาะพะงัน เกาะแตนอก เกาะแตใน เกาะม้า เกาะตุ้งกู เกาะตุ้งกา หมู่เกาะว่าว และหินใบ ซึ่งอยู่ห่างจากเกาะพะงันไปทางทิศเหนือประมาณ 30 กิโลเมตร

ลักษณะภูมิอากาศ
สภาพภูมิอากาศโดยทั่วไปของเกาะพะงัน มีฝนตกเกือบตลอดปี ลักษณะอากาศโดยทั่วไปจัดอยู่ในเกณฑ์อบอุ่น โดยมีอุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปี ประมาณ 28oC อุณหภูมิเฉลี่ยสูงสุดในเดือน พฤษภาคม ประมาณ 33oC ซึ่งเป็นช่วงที่มีอากาศร้อน อุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุดในช่วงเดือนธันวาคมและเดือนมกราคม ประมาณ 24oC เป็นช่วงที่อากาศเริ่มเย็นตัวลง ปริมาณน้ำฝนตลอดปี ประมาณ 1,848 มิลลิเมตร เดือนกุมภาพันธ์ มีปริมาณน้ำฝนน้อยที่สุด ประมาณ 38 มิลลิเมตร เดือนพฤศจิกายนมีปริมาณน้ำฝนมาก ประมาณ 428 มิลลิเมตร

พืชพรรณและสัตว์ป่า
ในเขตอุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงันสามารถจำแนกชนิดของพันธุ์ไม้ออกได้ตามประเภทของป่าเป็น ป่าดงดิบชื้น มีพันธุ์ไม้ที่สำคัญได้แก่ ยาง ยูง ตะเคียน กระท้อน ขนุนปาน จิกเขา ตำสา นาคบุตร พิกุลป่า หว้า เหรียง หลาวชะโอน เป็นต้น สำหรับพืชชั้นล่างประกอบด้วย ไผ่ชนิดต่างๆ ระกำ หวาย เต่าร้าง ตลอดจนพืชชั้นต่ำที่อาศัยลำต้นหรือเรือนยอดของต้นไม้ขนาดใหญ่ หรือเกิดขึ้นร่วมกับไม้อื่นๆ เช่น กล้วยไม้ มอส เฟิน และเถาวัลย์ชนิดต่างๆ ป่าดงดิบแล้ง พบขึ้นปกคลุมตามไหล่เขา ตามร่องน้ำที่เป็นเขาหินเป็นส่วนใหญ่ มีเนื้อดินเป็นชั้นบางๆ จึงประกอบด้วยไม้ที่มีขนาดเล็ก ลำต้นไม่สูงมากนัก พันธุ์ไม้ที่สำคัญได้แก่ พลองใบใหญ่ รังเขา หัวค่าง เกด พลองตาเป็ด พลองกินลูก เจียด ชมัง หลงใหล ข่อยหนาม ตังหน มังตาล ยมหิน ยอป่า ฯลฯ และ ป่าเขาหินปูน พบตามบริเวณเกาะแก่งต่างๆ พันธุ์ไม้ที่พบเป็นพวกไทร โพทะเล ปอทะเล เชียด สลัดได เป็นต้น

อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าหลายชนิด สามารถจำแนกออกได้เป็น สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ประกอบด้วย กวางป่า หมูป่า ลิง ค่าง พญากระรอก กระแต อีเห็น ชะมด และหนูชนิดต่างๆ นก ประกอบด้วย เหยี่ยวรุ้ง นกออก นกเอี้ยง นกขุนทอง อีกา นกดุเหว่า นกกวัก นกกระปูดใหญ่ นกกะเต็น นกกางเขนดง นกกางเขนบ้าน นกเขา นกเขาเขียว นกปรอดคอลาย เป็นต้น สัตว์เลื้อยคลาน ประกอบด้วย เต่า ตะพาบน้ำ กิ้งก่า ตุ๊กแก แย้ จิ้งเหลน ตะกวด งูเห่า งูจงอาง งูเขียว งูเหลือม เป็นต้น สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก ประกอบด้วย กบ และเขียดชนิดต่างๆ และ ปลาและสัตว์น้ำอื่นๆ ประกอบด้วย ปลาดุก ปลาช่อน ปลาหมอ กุ้ง และปูน้ำตก ในท้องทะเลของอุทยานแห่งชาติน้ำตกธารเสด็จอุดมสมบูรณ์ด้วยปะการัง ปู ปลา และหอยชนิดต่างๆ เช่น ปลากระเบนจุดขาว ปลากระเบนราหู ฉลามวาฬ ปลาการ์ตูนอินเดียนแดง หอยนางรม หอยมือเสือ หอยร้อยรู หมึกกล้วย หมึกกระดอง หมึกสาย เต่าตะนุ และเต่ากระ เป็นต้น

แหล่งท่องเที่ยว
อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน มีสภาพธรรมชาติที่สมบูรณ์ กล่าวกันว่า ในสมัยรัชกาลที่ 5 ครั้งเสด็จเกาะพะงัน ได้ทรงปล่อยกวางไว้บนเกาะจำนวนหนึ่ง มีจุดเด่นทางธรรมชาติที่สวยงาม ร่มรื่น ประกอบด้วยน้ำตก หาดทราย อ่าว เกาะต่างๆ มีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ ได้แก่

ด้านธรรมชาติที่สวยงาม
น้ำตกธารเสด็จ
เป็นน้ำตกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของเกาะพะงัน อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติ 25 กิโลเมตร ราษฎร์ชาวเกาะพะงันถือกันว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ มีประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรี เคยเสด็จประพาสหลายรัชกาล ตั้งแต่รัชกาลที่ 5 รัชกาลที่ 6 รัชกาลที่ 7 และรัชกาลที่ 9 โดยเฉพาะรัชกาลที่ 5 ได้เสด็จประพาสน้ำตกธารเสด็จรวม 14 ครั้ง ปรากฏตามหลักฐาน พระปรมาภิไธยย่อ จปร.,วปร.,ปปร.และ ภปร ที่ทรงจารึกไว้ที่ก้อนหินบริเวณใกล้ๆ น้ำตกธารเสด็จ และพลับพลาที่ทรงประทับซึ่งได้รับการปรับปรุงซ่อมแซมจากกรมศิลปากรให้เห็นเป็นหลักฐาน

อ่าวธารเสด็จ
เป็นพื้นที่อ่าวที่อยู่ติดต่อกับน้ำตกธารเสด็จ มีลักษณะเป็นพื้นที่ราบติดกับชายทะเล มีเนื้อที่ประมาณ 3 ไร่เศษ มีหาดทรายที่สวยงามและน้ำทะเลใสสะอาด เหมาะแก่การพักผ่อนและเล่นน้ำทะเล อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติ 25 กิโลเมตร

น้ำตกธารประพาส
เป็นน้ำตกแห่งที่ 2 ของเกาะพะงันที่ได้รับพระราชทานนามจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อคราวเสด็จประพาสรอบอ่าวบ้านดอน เมื่อปี พ.ศ. 2432

น้ำตกธารประเวศ
เป็นน้ำตกแห่งที่ 3 ของเกาะพะงันที่ได้รับพระราชทานนามจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อคราวเสด็จประพาสรอบอ่าวบ้านดอน เมื่อปี พ.ศ. 2441

น้ำตกแพง
ป็นที่นิยมเข้าไปเที่ยวชมและพักผ่อนหย่อนใจ เป็นน้ำตกที่เกิดจากเทือกเขาบริเวณบ้านมะเดื่อหวาน ไหลจากหน้าผาสูง มีความสวยงามมาก มีหลายชั้น เช่น แพงน้อย ธารน้ำรัก ทางสองแพร่ง และธารกล้วยไม้ มีน้ำไหลตลอดปี สภาพป่าบริเวณใกล้เคียงอยู่ที่สภาพสมบูรณ์และสวยงาม ตั้งอยู่บริเวณหมู่ 3 บ้านมะเดื่อหวาน ตำบลเกาะพะงัน สามารถเดินทางจากท่าเรือบ้านท้องศาลา เลี้ยวซ้ายไปตามถนนศาลา-โฉลกหลำ ผ่านที่ว่าการอำเภอพะงัน ประมาณ 3 กิโลเมตร ถึงบ้านมะเดื่อหวาน เลี้ยวขวาอีก 1 กิโลเมตร ถึงน้ำตกแพง

จุดชมทิวทัศน์โดมศิลา
เป็นจุดชมทิวทัศน์ที่มีความสวยงามแห่งหนึ่งในอุทยานแห่งชาติ เป็นจุดที่ชมดวงอาทิตย์ตกที่สวยงามมาก อยู่ห่างจากน้ำตกแพงประมาณ 300 เมตร สามารถมองเห็นทิวทัศน์เกาะแก่งต่างๆ ของอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะอ่างทอง เกาะเต่า และเกาะสมุยได้อย่างชัดเจน รวมทั้งทิวทัศน์ของเกาะพะงันทางด้านทิศใต้และทิศตะวันตก

ทางเดินศึกษาธรรมชาติน้ำตกแพง-โดมศิลา
เป็นเส้นทางที่มีความยาวประมาณ 2.5 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินประมาณ 2 ชั่วโมง เส้นทางค่อนข้างชัน ลัดเลาะไปตามน้ำตกแพงน้อย จะพบกับพืชพรรณต่างๆ ทั้งไม้ยืนต้น พืชพื้นล่าง ลำธารและน้ำตกที่ยังคงความเป็นธรรมชาติ รวมทั้งกล้วยไม้หลากหลายชนิด สภาพป่าโดยทั่วไปเป็นป่าดิบชื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์สูง มีไม้ยางนาที่มีขนาดใหญ่ขึ้นอยู่หนาแน่น มีพืชพันธุ์ที่หายาก เช่น หลักเขี้ยว และกล้วยไม้จำพวกว่านเพชรหึง รวมทั้งนกหลากหลายชนิดให้ศึกษา

จุดชมทิวทัศน์ยอดเขาหรา
ยอดเขาหรา มีความสูงจากระดับน้ำทะเล 627 เมตร เนื้อที่ประมาณ 200 ตารางเมตร อุทยานแห่งชาติได้จัดทำลานกางเต็นท์ไว้บริการด้วย การเดินทางขึ้นยอดเขาหรา นักท่องเที่ยวสามารถเพลิดเพลินกับธรรมชาติอีกมากมาย เช่น สภาพป่าที่สมบูรณ์ ต้นไม้ใหญ่ กล้วยไม้ป่าและเฟิร์นชนิดต่างๆ ได้แก่ ว่านเพชรหึง ข้าหลวงหลังลาย ขายผ้าสีดา ช้องนางคลี่ ฯลฯ

เมื่อได้พิชิตยอดเขาหราแล้ว นักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสกับสายหมอกยามเช้าที่สวยงามชมอ่าวโฉลกหลำและเกาะเต่ายาม ยามเย็นชมพระอาทิตย์ตกโดยมีหมู่เกาะอ่างทองเป็นฉากหลัง นั่งดูดาวและดวงจันทร์แสงนวลสลับกับแสงไฟจากเรือชาวประมงหาปลายามค่ำคืน พร้อมถ่ายภาพเป็นที่ระลึกแห่งความประทับใจและความทรงจำ ยอดเขาหรารอความท้าทายนักท่องเที่ยวผู้มุ่งมั่นทุกท่านตลอดเวลา ทั้งไปกลับและค้างคืน

เกาะตุ้งกู เกาะตุ้งกา
เป็นเกาะหินปูนที่มีต้นไม้น้อยมาก พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นหินขรุขระ เป็นแหล่งวางไข่ของนกนางนวลแกลบ บริเวณชายฝั่งโดยรอบมีลักษณะเป็นหน้าผาหินชัน เป็นที่นิยมของนักดำน้ำ เนื่องจากมีปลาชุกชุม และพบเห็นฉลามวาฬบ่อยครั้ง อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติ 20 กิโลเมตร

เกาะเหลาอยู่ เกาะว่าวใหญ่ และเกาะเหนียด
เกาะเหลาอยู่เป็นเกาะที่มีขนาดปานกลาง วางตัวในแนวเหนือ-ใต้ เกาะว่าวใหญ่มีลักษณะเป็นเกาะเล็ก 3 เกาะอยู่ใกล้กัน ส่วนเกาะเหนียดเป็นเกาะขนาดเล็ก ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเกาะว่าวใหญ่ ทั้งสามเกาะอยู่ห่างจากเกาะตุ้งกู เกาะตุ้งกา ประมาณ 6 กิโลเมตร เป็นแหล่งดำน้ำชมปะการัง ซึ่งแนวปะการังมีความกว้างประมาณ 20-25 เมตร สภาพแนวปะการังมีความสมบูรณ์ดี ปะการังที่พบได้แก่ ปะการังโต๊ะ ปะการังเขากวาง ปะการังถ้วยสมอง ปะการังดาวใหญ่ ปะการังโขด และปะการังสมองร่องยาว นอกจากนี้ยังพบดอกไม้ทะเล ฟองน้ำครก แส้ทะเล และฝูงปลาที่มีอยู่อย่างชุกชุม เช่น ฝูงปลาสาก ปลาหางเหลือง ปลาหางแข็ง เป็นต้น

เกาะม้า
อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ 6 กิโลเมตร เป็นแหล่งดำน้ำชมปะการังน้ำตื้นที่อยู่ใกล้ชายฝั่ง เป็นปะการังจำพวกปะการังโขด ปะการังสมองร่องยาว ปะการังผิวยู่ยี่ เมื่อ้ำลดสามารเดินไปตามชายหาดที่เชื่อมติดกันระหว่างเกาะพะงันและเกาะม้าได้

เกาะกงธารเสด็จ
อยู่ใกล้อ่าวธารเสด็จ ความกว้างของแนวปะการังประมาณ 10-20 เมตร ส่วนใหญ่เป็นปะการังโขด

หินใบ
อยู่ทางทิศเหนือของเกาะพะงันไปประมาณ 30 กิโลเมตร ความโปร่งใสของน้ำประมาณ 10 เมตร ปะการังที่พบจำพวก ปะการังโขด ปะการังสมอง และสามารถพบปลาได้หลากหลายชนิด

สถานที่ติดต่อและ การเดินทาง
อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน
108 หมู่ 3 บ้านมะเดื่อหวาน ต. เกาะพะงัน อ. เกาะพะงัน จ. สุราษฏร์ธานี 84280
โทรศัพท์ 0 7723 8275 อีเมล reserve@dnp.go.th

การเดินทาง
อุทยานแห่งชาติธารเสด็จ-เกาะพะงัน อยู่ห่างจากตัวจังหวัดสุราษฎร์ธานีประมาณ 80 กิโลเมตร สามารถนำรถยนต์ลงเรือเฟอรี่ที่อำเภอดอนสัก จังหวัดสุราษฎร์ธานี ใช้เวลาเดินทางประมาณ 3 ชั่วโมง ถึงท่าเรือท้องศาลา อำเภอพะงัน เลี้ยวขวาไปตามถนนท้องศาลา-หาดริ้น ประมาณ 3 กิโลเมตร ถึงบ้านใต้ เลี้ยวซ้ายไปตามถนนบ้านใต้-ท้องนายปาน ไปประมาณ 9 กิโลเมตร ถึงบ้านท้องนาง เลี้ยวขวาผ่านพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ

เรือนอน เป็นเรือโดยสารธรรมดาและขนส่งสินค้า เป็นแบบ 2 ชั้น จุผู้โดยสารประมาณ 160 คน เดินทางในช่วงกลางคืน จัดที่นอนสำหรับผู้โดยสารทุกคน มีบริการวันละ 2 เที่ยว (ไป-กลับ) ระยะเวลาเดินทางจากสุราษฎร์ธานี-เกาะพะงัน ประมาณ 8 ชั่วโมง

เรือเฟอร์รี่ เป็นเรือโดยสารและขนส่งสินค้าขนาดใหญ่ จุผู้โดยสารประมาณ 500 คน รวมทั้ง รถยนต์ รถบรรทุก ประมาณ 50 คัน มีบริการวันละ 4 เที่ยว (ไป-กลับ) เริ่มตั้งแต่ 07.00 น. ระยะเวลาเดินทางจากสุราษฎร์ธานีเกาะพะงัน การเดินทางไปอุทยานแห่งชาติ ใช้เวลาประมาณ 6 ชั่วโมง

การเดินทางจากสุราษฎร์ธานี-เกาะพะงัน โดยรถโดยสารอัตราค่าโดยสาร รถธรรมดา 40 บาท ปรับอากาศ 80 บาท และรถตู้ประจำทาง 80 บาท

การเดินทางจากกรุงเทพฯ ไปยังจังหวัดสุราษฎร์ธานี ระยะทางประมาณ 650 กิโลเมตร โดยรถไฟ ค่าโดยสาร 300 บาท รถยนต์โดยสารปรับอากาศ ค่าโดยสาร400 บาท รถธรรมดา 200 บาท