โบราณสถานเวียงลอ

สถานที่ตั้งของ โบราณสถาน เวียงลอ โบราณสถานเวียงลอ... ห่างจากตัวอำเภอจุนไปตามทางหลวงหมายเลข 1021 ถึงบ้านห้วยงิ้วประมาณ 17 กิโลเมตร

มีทางแยกเป็นทางเดินถึงบ้านน้ำจุนอีก 12 กิโลเมตร มีทางแยกเป็นทางเดินถึงบ้านน้ำจุนอีก 12 กิโลเมตร ปรากฎซากกำแพงเมืองเก่า วัดร้างอยู่มากมาย พระธาตุและวัดเก่าแก่คือ วัดศรีปิงเมือง...เมืองลอ หรือเวียงลอ มีคูเมืองและกำแพงคันดิน 1-2 ชั้น ล้อมรอบ ตั้งอยู่ที่ราบระหว่างเชิงดอยจิกจ้องและแม่น้ำอิง



ประวัติและผังเมืองของ โบราณสถาน เวียงลอ

ลักษณะผังเมืองเป็นรูปค่อนข้างกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางราว 500 เมตร มีแม่น้ำอิงไหลผ่านแนวกำแพงด้านทิศใต้ และแม่น้ำอิงที่เปลี่ยนทางเดินไหลผ่านกลางเมืองจากทิศใต้ไปยังมุมเมือง ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือแนวกำแพงเมืองเป็นคันดินไม่สูงนัก บางส่วนมีร่องรอยการก่ออิฐเสริมด้วย คูเมืองส่วนใหญ่ตื้นเขินภายในตัวเมืองมีบ่อน้ำกรุอิฐจำนวนมากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ทำไร่ข้าวโพด และเป็นที่รกร้างว่างเปล่า แต่เดิมภายในเมืองลอ มีวัดร้างกว่า 50 วัด ตามวัดร้างจะพบพระพุทธรูปหินทรายและพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์จำนวนมาก แต่ถูกทำลายลงไปเกือบหมดแล้ว ที่สำคัญคือ วัดพระธาตุหนองห้าเป็นศาสนสถานที่ตั้งอยู่บนลาดชายเนินเขาลักษณะเป็นเจดีย์ทรงคล้ายพระธาตุเจดีย์ที่วัดลีเมืองพะเยา ซึ่งสัณนิษฐานว่าสร้างเมื่อราวพุทธศตวรรษที่ 21 เป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานกว่า 900 ปี ตามหลักฐานที่ปรากฎในศิลาจารึก พบที่วัดใหม่ ซึ่งเป็นวัดร้างในเวียงลอ วามในจารึกกล่าวถึงเจ้าหมื่นล่อเทพศรีจุฬาสร้างวัดใหม่เมื่อ จ.ศ.859 (พ.ศ.2040) ถวายเป็น
พระราชกุศลแก่มหาเทวีเจ้าและพระมหากษัตริย์ผู้ครองเมืองเชียงใหม่ และกล่าวถึงอาณาเขตวัดนี้ให้อยู่ในพื้นที่ตะวันออกจรดฝั่งแม่น้ำด้านใต้จรดคูเมืองชั้นนอก(คือเวียง) ด้านตะวันตกออกห่างไปร้อยวา ด้านเหนือจรดคูเมือง และด้านท้ายของจารึกยังบอกว่า ผู้ใดมาครองเมืองลอต่อไปขอให้บำรุงพระพุทธศาสนา และวัดใหม่นี้สืบ ไปอย่าได้ทำลาย

ความในศิลาจารึกกล่าวชี้ให้เห็นว่า เวียงลอ หรือเมืองล่อ เป็นเมืองโบราณที่มีคูเมืองกำแพงเมืองล้อมรอบอย่างน้อย สองชั้นและชื่อเมืองลอ (เมืองล่อ) ก็เป็นชื่อเรียกกันมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 21 และเมืองลอสร้างก่อนปีที่สร้างวัดป่าใหม่นี้ หรือก่อน พ.ศ.2040

ในสมัยล้านนา "เวียงลอ" เป็นเมืองสำคัญอยู่ระหว่างเส้นทางคมนาคมติดต่อระหว่างเมืองเชียงแสน เมืองเชียงของ เมืองเทิง เมืองพะเยา และเมืองน่าน ล้านช้างดังปรากฎในตำนานพระเจ้าทองทิพย์ วัดสวนตาล เมืองน่านว่า ในรัชสมัยพระเจ้าติโลกราช พ.ศ.1993 คราวที่เสด็จไปตีเมืองน่าน ยกทัพผ่านเมืองลอและตั้งขุนนาง ครองเมืองลอด้วยเวียงลอ ยีงมีความสำคัญและมีผู้คนอยู่อาศัยมาตลอดสมัยล้านนา และแม้ว่าล้านนาจะตกอยู่ในอำนาจพม่า แต่พม่ายังให้ความสำคัญ โดยเจ้าเมืองลอมีฐานะเท่าเจ้าเมืองสาดและให้เมืองลอขึ้นกับเมืองพะเยาในสมัยกรุงธนบุรี พ.ศ.2322 พระยากาวิละได้กระทำการไถ่โทษ โดยการตีเอาเมืองลอและเมืองเทิงกวาดต้อนผู้คนมาถวายสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ซึ่งความในตำนานกล่าวชี้ให้เห็นว่า เมืองลอยังเป็นเมืองสำคัญและมีผู้คนอยู่อาศัยมาโดยตลอด จนถึงสมัยกรุงธนบุรีสันนิษฐานว่าเมือง ละจะร้างผู้คนและหมดความสำคัญลงในคราวที่พระยากาวิละยกทัพไปตีและกวาดต้อนผู้คนลงไปทั้งหมดนั่นเองสมัยพระเจ้ามหาพรหมสุรธาดาเจ้าปกครองนครน่านได้ให้ขุนหลวงไชยสถานนำไพร่พลออกมาตั้งบ้านเรือนใหม่เรียกว่า "เมืองจุน" หลังจากที่เมืองลอเสื่อมลง ขุนหลวงไชยสถานก็ได้รวมเอาเมืองลอไว้ด้วยกัน ในปี พ.ศ.2443 เมืองลอ เมืองจุน เมืองเทิง นครน่าน เชียงของ รวมกันเป็นเขตการปกครอง "นครน่านเหนือ" ในปี พ.ศ.2459 ได้เลิกการปกครองบริเวณนครน่านเหนือ รวมเมืองพาน แม่สรวย เวียงป่าเป้า เชียงราย เชียงแสน แม่จัน ยุบเมืองลอ เมืองจุน เป็นตำบลขึ้นอยู่ในเขตการปกครอง เป็นมณฑลพายัพเหนือวันที่ 24 สิงหาคม 2506 กระทรวงมหาดไทยยกฐานะเป็นตำบลลอ ตำบลจุนเป็นกิ่งอำเภอ ให้อยู่ในเขตการปกครองของอำเภอเชียงคำ จังหวัดเชียงราย ต่อมาวันที่ 12 กรกฎาคม 2508 ได้ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเป็น "อำเภอจุน" จังหวัดเชียงราย จนถึงวันที่ 28 สิงหาคม 2520 ได้มีการจัดตั้งจังหวัดใหม่คือ จังหวัดพะเยา ให้อำเภอจุนอยู่ในเขตการปกครองของจังหวัดพะเยา นับแต่นั้นเป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน...