แห่ง ชาติภูผายล หรือเดิมเรียกว่าอุทยานแห่งชาติห้วยหวด มีพื้นที่ครอบคลุมท้องที่อำเภอเมือง อำเภอโคกศรีสุพรรณ อำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร อำเภอนาแก จังหวัดนครพนม และอำเภอดงหลวง อำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร เป็น 1 ใน 5 ของโครงการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้า อยู่หัวในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ วันที่ 5 ธันวาคม 2530 สภาพทั่วๆ ไปเป็นที่ราบสูงสลับกับเทือกเขาหินทราย เป็นป่าต้นน้ำลำธาร มีธรรมชาติและทิวทัศน์ที่สวยงาม เช่น น้ำตก ถ้ำ หน้าผา เนินหิน อ่างเก็บน้ำ และสัตว์ป่านานาชนิด มีเนื้อที่ประมาณ 517,850 ไร่ หรือ 828.56 ตารางกิโลเมตร

ด้วยกรมป่าไม้ได้รับหนังสือกรมชลประทาน ที่ กษ 0301/ส.524 ลงวันที่ 20 ธันวาคม 2527 แจ้งว่า เนื่องในวโรกาสพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยหวด ตำบลเต่างอย กิ่งอำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร เมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน 2527 ได้พระราชทานพระราชดำริตอนหนึ่งว่า “ควรอนุรักษ์สภาพธรรมชาติ และป่าไม้บริเวณใกล้กับหัวงานเขื่อนเก็บกักน้ำของโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยหวด ตลอดจนบริเวณข้างเคียงของอ่างเก็บน้ำ พร้อมกับควรปรับปรุงเสริมแต่งบริเวณให้มีความสวยงามและเหมาะสมเพื่อพัฒนาให้ เป็นอุทยานแห่งชาติหรือส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวได้เป็นอย่างดี โดยให้กรมชลประทานและส่วนราชการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องร่วมกันดำเนินการโดยเร่งด่วนต่อไปด้วย” กรมชลประทานจึงขอความร่วมมือกรมป่าไม้ให้รีบดำเนินการโครงการอนุรักษ์สภาพ ธรรมชาติและป่าไม้ในบริเวณดังกล่าว แล้วจัดเป็นอุทยานแห่งชาติหรือแหล่งท่องเที่ยวเพื่อสนองพระราชดำริต่อไป

กองอุทยานแห่งชาติจึงได้มีหนังสือ ที่ กษ 0713/140 ลงวันที่ 14 มกราคม 2528 ให้อุทยานแห่งชาติภูพานตรวจสอบพื้นที่บริเวณดังกล่าว ปรากฏว่ามีสภาพป่าธรรมชาติอุดมสมบูรณ์เป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร มีธรรมชาติและทิวทัศน์ที่สวยงาม ตามหนังสืออุทยานแห่งชาติภูพาน ที่ กษ 0713(ภพ)/144 ลงวันที่ 27 มีนาคม 2528 นำส่งรายงานการสำรวจเบื้องต้นพื้นที่ดังกล่าวของนายมานพ กำจรเจิด นักวิชาการป่าไม้ 4 และหนังสืออุทยานแห่งชาติภูพาน ที่ กษ 0713(ภพ)/532 ลงวันที่ 17 ธันวาคม 2528 นำส่งรายละเอียดต่างๆ บริเวณดังกล่าวของนายวุฒิการ อำพลศักดิ์ ภูมิสถาปนิก และกองอุทยานแห่งชาติได้มีหนังสือ ที่ กษ 0713/405 ลงวันที่ 28 มกราคม 2529 ให้อุทยานแห่งชาติภูพานทำการสำรวจสภาพป่าอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งอุทยานแห่งชาติภูพานได้มีหนังสือ ที่ กษ 0713(ภพ)/พิเศษ ลงวันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2529 รายงานผลการสำรวจเพื่อจัดตั้งบริเวณดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ ของนายประมุข ทิชากร นักวิชาการป่าไม้ 5 ให้กองอุทยานแห่งชาติดำเนินการเสนอจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติต่อไป

กอง อุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้ ได้นำเสนอคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติ ซึ่งได้มีมติในคราวประชุมครั้งที่ 2/2529 เมื่อวันที่ 18 มีนาคม 2529 เห็นชอบในหลักการให้จัดพื้นที่บริเวณป่าเหนืออ่างเก็บน้ำห้วยหวดเป็นอุทยาน แห่งชาติ และเป็นโครงการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติเพื่อการเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในวโรกาสมหามงคลพระชนมพรรษา 5 รอบ วันที่ 5 ธันวาคม 2530 โดยได้มีพระราชกฤษฎีกากำหนดบริเวณที่ดินป่าภูล้อมข้าวและป่าภูเพ็ก ในท้องที่ตำบลตองโขน ตำบลเหล่าโพนค้อ กิ่งอำเภอศรีสุพรรณ อำเภอเมืองสกลนคร ตำบลกกปลาซิว อำเภอเมืองสกลนคร และตำบลจันทร์เพ็ญ ตำบลเต่างอย กิ่งอำเภอเต่างอย อำเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร ป่าดงภูพาน ในท้องที่ตำบลหนองบ่อ ตำบลคำพี้ ตำบลก้านเหลือง ตำบลบ้านแก้ง ตำบลนาแก ตำบลพิมาน อำเภอนาแก จังหวัดนครพนม และตำบลกกตูม ตำบลฟังแดง ตำบลดงหลวง อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร และป่าดงภูศรีฐาน ในท้องที่ตำบลคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร ตำบลบ้านเหล้า ตำบลบ้านค้อ ตำบลโพนงาม อำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร ให้เป็นอุทยานแห่งชาติ ซึ่งประกาศในราชกิจจานุเบกษาเล่ม 105 ตอนที่ 122 ลงวันที่ 28 กรกฎาคม 2531 โดยใช้ชื่อว่า “อุทยานแห่งชาติห้วยหวด” นับเป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 57 ของประเทศ

ต่อมาอุทยานแห่งชาติห้วยหวดได้มีหนังสือ ที่ กษ 0712.344/911 ลงวันที่ 28 สิงหาคม 2543 ขออนุมัติเปลี่ยนชื่ออุทยานแห่งชาติห้วยหวด เป็น “อุทยานแห่งชาติภูผายล” โดยให้เหตุผลคือ ชื่ออุทยานแห่งชาติในภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนมากมีคำว่า “ภู” นำหน้า และเพื่อให้สอดคล้องกับจุดเด่น คือ ภูผายล ซึ่งเป็นจุดเด่น เป็นศิลปะหินและเป็นเอกลักษณ์ทางศิลปวัฒนธรรมของคนโบราณ ซึ่งนักโบราณคดีคำนวณอายุภาพสลักบนฝาหินว่า มีอายุไม่ต่ำกว่า 3,000 ปี และเป็นถิ่นที่อยู่ของกลุ่มชนก่อนประวัติศาสตร์ เหมาะที่จะพัฒนาเป็นจุดชมทิวทัศน์และแหล่งท่องเที่ยวในอนาคตได้ จึงเห็นสมควรเปลี่ยนชื่ออุทยานแห่งชาติห้วยหวดเป็น “อุทยานแห่งชาติภูผายล” และกรมป่าไม้พิจารณาแล้ว เพื่อให้สอดคล้องกับเอกลักษณ์สำคัญของอุทยานแห่งชาติและจังหวัดสกลนคร คือ ภูผายล ซึ่งเป็นศิลปกรรมภาพแกะสลักลายเส้นอายุกว่า 3,000 ปี จึงเปลี่ยนชื่ออุทยานแห่งชาติห้วยหวดเป็นชื่อ “อุทยานแห่งชาติภูผายล” ตามประกาศกรมป่าไม้ ณ วันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2544

ลักษณะภูมิประเทศ

สภาพ โดยทั่วไปเป็นที่ราบสูงสลับกับเทือกเขาหินทราย มีความสูง 300-600 เมตรจากระดับน้ำทะเล บริเวณเทือกเขามีที่ราบหลังเต่ายาวประมาณ 10 กิโลเมตร รายล้อมด้วยภูเขาสูงชันเป็นต้นน้ำลำธารที่สำคัญของแม่น้ำหลายสาย ไหลลงสู่แม่น้ำพุง ห้วยบางทราย ห้วยหวด ห้วยเลา และอ่างเก็บน้ำต่างๆ ถึง 19 แห่ง ได้แก่ อ่างเก็บน้ำห้วยหวด อ่างเก็บน้ำตาน้อย เป็นต้น สภาพดินส่วนใหญ่เป็นดินร่วนปนทรายความสามารถอุ้มน้ำได้น้อย

ลักษณะภูมิอากาศ
 

สภาพ อากาศแบ่งออกเป็น 3 ฤดูกาลคือ ฤดูฝน ระหว่างเดือนพฤษภาคม-ตุลาคม จะมีฝนตกชุกในเดือนสิงหาคม ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,484 มิลลิเมตร/ปี ฤดูหนาว ระหว่างเดือนพฤศจิกายน-มกราคม อุณหภูมิต่ำสุดในเดือนธันวาคมประมาณ 16 องศาเซลเซียส ฤดูร้อน ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์-เมษายน อุณหภูมิสูงสุดโดยเฉลี่ยประมาณ 32 องศาเซลเซียส

พรรณไม้และสัตว์ป่า

สภาพ ป่าประกอบด้วยป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง และป่าดิบแล้ง มีพันธุ์ไม้ได้แก่ ตะเคียน มะค่าโมง ตะแบก เต็ง รัง แดง เหียง พลวง กะบก ประดู่ พะยูง ไผ่ และหวายชนิดต่างๆ เป็นต้น ส่วนสัตว์ป่าจะประกอบไปด้วย เก้ง กวางป่า หมูป่า หมาไน นกชนิดต่างๆ เป็นต้น

จาก อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร เดินทางไปตามทางหลวงสายสกลนคร–ธาตุพนม ห่างจากจังหวัดนครพนม 14 กิโลเมตร เลี้ยวขวาตามถนนลูกรังอีก 12 กิโลเมตร ถึงอำเภอเต่างอย เดินทางอีก 6 กิโลเมตร ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ รวมระยะทางประมาณ 35 กิโลเมตร

จากกรุงเทพฯ เดินทางโดยรถโดยสารสายกรุงเทพฯ-สกลนคร ลงที่จังหวัดสกลนคร แล้วเดินทางต่อโดยรถสองแถวหรือมอเตอร์ไซต์รับจ้างต่อไปถึงอำเภอเต่างอย และต่อขึ้นไปที่อุทยานแห่งชาติ ระยะทางจากกรุงเทพฯ-สกลนคร ประมาณ 682 กิโลเมตร และจากสกลนคร-ที่ทำการอุทยานแห่งชาติ ประมาณ 35 กิโลเมตร

ท่านสามารถจองที่พักได้ด้วยตนเองผ่านทางอินเตอร์เน็ต www.dnp.go.th ของกรมเท่านั้น (กรมไม่มีตัวแทนการจองที่พักกับภาคเอกชนรายใดทั้งสิ้น) จองล่วงหน้าได้ 60 วัน จองต่อเนื่องได้ครั้งละ 3 วัน กำหนดชำระเงินภายใน 2 วันทำการ ณ เคาน์เตอร์ บมจ.ธนาคารกรุงไทย ทุกสาขาทั่วประเทศเท่านั้น หรือติดต่อเจ้าหน้าที่ทำการจองให้โดยโทรมาที่ 0 2562 0760 หรือติดต่อจุดจองที่พักในส่วนภูมิภาค

กรณีที่ชำระเงินกับทางธนาคาร กรมจะทราบข้อมูลการชำระเงินได้โดยออนไลน์กับทางธนาคาร ก็จะทราบว่ารายการจองใดได้ชำระเงินแล้ว จึงไม่จำเป็นต้องโทรสารเอกสารแสดงการชำระเงินมาที่กรมอีก โปรดนำหลักฐานการจองและเอกสารการชำระเงิน เฉพาะบมจ.ธนาคารกรุงไทย เท่านั้น ไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก และในกรณีที่ชำระเงินกับหน่วยงานในสังกัดกรม ให้นำใบเสร็จรับเงินไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก ดูคำแนะนำเพิ่มเติม คลิกที่นี่

ถ้ำพระด่านแร้ง  เดิน เท้าจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปเพียง 350 เมตร ลักษณะถ้ำเป็นเพิงผาหินทราย ยาว 60 เมตร สูง 3 เมตร มีภาพแกะสลักโบราณเป็นภาพเรขาคณิต ภาพมือ ภาพสัตว์ต่างๆ

ถ้ำม่วง  อยู่ ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติ 5 กิโลเมตร ทางเข้าสู่ถ้ำม่วงเป็นทางเดินเท้าผ่านป่าเต็งรังสลับกับป่าเบญจพรรณ ที่ผาหินมีภาพสลักโบราณอายุ 2,000-3,000 ปี

ภูผายล  อยู่ ห่างจากอำเภอเต่างอยไปตามทางหลวงจังหวัดหมายเลข 2339 (เต่างอย-ศรีวิชา) ประมาณ 5 กิโลเมตร แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าถนนบ้านม่วงคำ-นาอ่าง ไปถึงบ้านนาผาง รวมระยะทางประมาณ 35 กิโลเมตร จากนั้นจะมีบันไดขึ้นภูทั้งหมด 238 ขั้น บนยอดภูนอกจากจุดชมทิวทัศน์ที่สวยงามแล้ว บนผนังผายังมีรอยแกะสลักโบราณอายุกว่า 3,000 ปี เป็นรูปคน กวาง วัว ควาย ลายเรขาคณิต ฝ่ามือ เป็นต้น

ถ้ำพระเวทย์  ตั้งอยู่ในท้องที่อำเภอนาแก จังหวัดนครพนม

ถ้ำเสาวภา  ตั้งอยู่ในท้องที่กิ่งอำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร

ถ้ำหีบภูผานาง  ตั้งอยู่ในท้องที่กิ่งอำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร

น้ำตกแก่งโพธิ์  จาก ที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปตามถนนสายเปรมพัฒนา แล้วแยกซ้ายที่บ้านสานแว้ ผ่านบ้านนาหินกอง รวมระยะทาง 32 กิโลเมตร เป็นน้ำตกที่สวยงามอีกแห่งหนึ่ง กว้างประมาณ 14 เมตร สูง 10 เมตร บริเวณสายน้ำใต้น้ำตกเป็นแก่งกว้างสามารถกางเต็นท์พักแรมที่ลานขนาดใหญ่ใกล้ น้ำตก แล้วเดินป่าศึกษาธรรมชาติ

น้ำตกคำน้ำสร้าง  เป็น น้ำตกที่สูงที่สุดของอุทยานแห่งชาติภูผายล สูงประมาณ 25 เมตร สายน้ำไหลมาจากห้วยคำน้ำสร้าง เดินเท้าจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปประมาณ 1.8 กิโลเมตร จะถึงน้ำตก ในช่วงปลายฝนต้นหนาวระหว่างทางจะพบดอกไม้หลายชนิดที่ชอบขึ้นอยู่ตามลานหิน

น้ำตกห้วยเลา  เป็น น้ำตกที่สวยงามมากแห่งหนึ่งของอุทยานแห่งชาติภูผายล น้ำตกไหลมาจากภูเขาผ่านลานหินไหลลงสู่ห้วยเลา บริเวณบ้านห้วยเลา ตำบลพังแดง อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติประมาณ 50 กิโลเมตร

ผาพญาเต่างอย  จาก ที่ทำการอุทยานแห่งชาติไปตามถนนสายบ้านห้วยหวด-โคกกลาง ระยะทางประมาณ 7 กิโลเมตร จะถึงผาพญาเต่างอยซึ่งอยู่ริมถนนมีลักษณะเป็นหินทรายรูปร่างคล้ายเต่ากำลัง จะลงน้ำหันหน้าลงสู่ลำน้ำพุง กว้างประมาณ 5 เมตร มีความเชื่อกันว่า บริเวณใดที่มีเต่างอยแสดงว่าเป็นพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ ซึ่งเป็นที่มาของชื่อบ้านเต่างอยด้วย

ภูก่อ  อยู่ ห่างจากหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ ภย. 2 (ห้วยค้อ) ประมาณ 5 กิโลเมตร เป็นยอดเขาสูงที่สุดของจังหวัดสกลนคร มีลักษณะเป็นหน้าผาที่ทอดยาวคล้ายกำแพง เป็นจุดชมทิวทัศน์ความงามของทะเลหมอกในช่วงเดือนธันวาคม-มกราคม สามารถมองเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นในยามเช้า และเห็นทิวเขาที่เรียงรายสลับซับซ้อนกันอย่างงดงาม

ลานดุสิตา  ดุ สิตาเป็นชื่อดอกไม้ป่าที่สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถได้พระราชทานนาม ให้ มีชื่อพื้นเมือง คือ หญ้าข้าวด่ำน้อย ลานดุสิตาตั้งอยู่บริเวณที่ทำการอุทยานแห่งชาติ ออกดอกประมาณเดือนตุลาคม - ธันวาคม ของทุกปี

หน้าผาเนินหิน  ประกอบ ด้วยลานดอกไม้ มีไม้ดอกสีม่วง คือ ดอกดุสิตา สีเหลืองและสีขาวบริเวณหน้าผาจะพบเห็นดอกไม้ชนิดหนึ่งคล้ายดอกกล้วยไม้ ซึ่งออกดอกช่วงฤดูหนาว

อ่างเก็บน้ำดงน้อย  ตั้งอยู่ในท้องที่อำเภอนาแก จังหวัดนครพนม

อ่างเก็บน้ำห้วยหวด  อยู่ ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติประมาณ 700 เมตร รถยนต์เข้าถึงสะดวก มีจุดชมทิวทัศน์บริเวณสันเขื่อนและหน้าผาใกล้ขอบอ่างหลายแห่ง รวมทั้งยังมีลานหินที่วางตัวตามธรรมชาติอย่างสวยงาม เหมาะสำหรับมาเที่ยวพักผ่อน ชมภาพพระอาทิตย์ตกน้ำยามเย็น และเดินป่าศึกษาธรรมชาติ

ห้องน้ำ-ห้องสุขาชาย    มีห้องสุขาชายให้บริการ

ห้องน้ำ-ห้องสุขาหญิง    มีห้องสุขาหญิงให้บริการ

ลานกางเต็นท์    อุทยาน แห่งชาติจัดเตรียมสถานที่กางเต็นท์และเต็นท์ไว้ให้บริการนักท่องเที่ยว การสำรองที่พักเต็นท์สามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดและสำรองที่พักเต็นท์ได้ กับอุทยานแห่งชาติโดยตรง หากต้องการดูรายละเอียดเกี่ยวกับคำแนะนำ อัตราค่าบริการสถานที่กางเต็นท์และเต็นท์เพิ่มเติม คลิกที่นี่

ที่จอดรถ    มีที่จอดรถให้บริการแก่นักท่องเที่ยว

ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว    มี ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว ให้บริการข้อมูลเกี่ยวกับอุทยานแห่งชาติ นักท่องเที่ยวสามารถเข้ามาขอรับบริการข้อมูลได้ทุกวัน ไม่เว้นวันหยุดราชการ ระหว่างเวลา 8.00 - 16.30 น.