ราชวงศ์สุพรรณภูมิ

สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3

ครองราชย์ พ.ศ.2031 – 2034

                สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 พระโอรสองค์ใหญ่ของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ต่อมา พ.ศ.2006 ทรงได้ตำแหน่งเป็น พระบรมราชา ครองกรุงศรีอยุธยาแทน สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ที่ทรงประทับอยู่เมืองพิษณุโลก โดยตั้งเมืองพิษณุโลกเป็นราชธานี คอยดูแลหัวเมืองฝ่ายเหนือ และกรุงศรีอยุธยา (การที่พระบรมราชา ครองกรุงศรีอยุธยาแทนนั้น ใน พ.ศ.2006 สอบศักราชแล้ว น่าจะเป็นพระบรมราชา อีกองค์หนึ่ง ด้วยเหตุที่เวลานั้นน่าจะมีอายุยังน้อยอยู่)

                ครั้นเมื่อ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถสวรรคตลง พ.ศ.2031 นั้น พระองค์ได้ครองราชย์ต่อมา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 โดยมีพระเชษฐาธิราช พระอนุชา เป็นพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลก เป็นการให้ราชธานีนั้นย้ายกลับมาอยู่ที่กรุงศรีอยุธยา ตามเดิม ต่อมาสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 นั้น ได้ยกทัพไปตีเอาเมืองทะวายที่เสียไปครั้งก่อนกลับคืนได้

                สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 ครองราชย์ได้เพียง 3 ปี สวรรคต พ.ศ. 2034 พระเชษฐาธิราช พระอนุชาธิราช ได้ครองราชย์ต่อมา

                สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 3 พระโอรสองค์ใหญ่ ของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเจ้าครองราชย์ พ.ศ.2031 – 2034 ( 3 ปี) ใน พ.ศ. 2006 พระองค์ตีเมืองทวายกลับคืนได้ บางแห่งไม่มีรัชกาลนี้

ราชวงศ์สุพรรณภูมิ

สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2

ครองราชย์ พ.ศ.2034 – 2072

                สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 มีพระนามเดิมว่า พระเชษฐาธิราชเจ้า (บ้างว่า พระอินทราชา) เป็นพระราชโอรสของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเจ้า ได้รับแต่งตั้งเป็น พระเชษฐาธิราช ตำแหน่งพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลก โดยมี พระบรมราชา ครองกรุงศรีอยุธยาแทน พระราชบิดา ที่ขึ้นไปครองเมืองพิษณุโลก ต่อมาได้ครองราชย์เป็นกษัตริย์ กรุงศรีอยุธยา เมื่อ พ.ศ. 2035 พระนามว่า สมเด็จพระรามาธิบดีที่ (2 )

                พระองค์ ทางบำเพ็ญพระราชกรณียกิจตามรอยพระยุคลบาทอย่างพระบรมราชชนก ที่พระองค์ทางทำนุบำรุง พระพุทธศาสนาสร้างวัดมหาธาตุ วัดพระราม และจัดการปกครองอาณาประชาราษฎร์ให้ร่มเย็นเป็นสุขมาตลอดรัชกาล

                พ.ศ.2039  ปีมะโรง สมเด็จพระรามาธิบดี ทรงมีพระทัยสำราญด้วยประพฤติการสู่วัยเลญจเพส (ประพฤการเบญจพิธ) พระองค์ก็มีพระราชหฤทัยสนใจในเรื่องราวดึกดำบรรพ์ จึงทำให้พระองค์เปี่ยมล้นด้วยพระราชศรัทธาทีจะทำนุบำรุงพระศาสนาและใฝ่ในขนบประเพณี พิธีกรรมต่าง ๆ เช่นเดียวกับพระบรมราชชนก

                พ.ศ. 2040 ปีสะเส็ง พระองค์ทรงโปรดให้มีการจัดการเรื่องไพร่พล โดยจัดให้มีพระราชพิธีปฐมกรรมขึ้นตามราชประเพณีและทรงโปรดให้นักปราชญ์ราชบัณฑิตเร่งทำตำราพิชัยสงคราม และทำสารบัญชีพระราชพิธีทุกเมือง

                การจัดการระเบียบไพร่พล (ทหาร) นั้น ได้มีการทำสารบาญชี คือ วิธีการเกณฑ์คนรับราชการทั้งฝ่ายทหารและพลเรือน โดยตั้งพระสุรัสวดี (สัสดี) เป็นเจ้าพนักงานทำทะเบียนฝ่ายพลเมืองกำหนดให้ชายฉกรรจ์ ตั้งแต่อายุ 18 ปี ไปจนถึงอายุ 60 ปี นั้นมีหน้าที่รับราชการ หรือ ให้มีบุตรมารับราชแทนตัว 3 คน จึงจะพ้นหน้าที่ ชายฉกรรจ์ที่ขึ้นทะเบียนอายุ 18 ปีนั้น กำหนดเป็น ไพร่สม ที่ต้องอยู่ฝึกหัดไปจนครบ 20 ปี แล้วจึงให้ย้ายไปเป็นไพร่หลวง คือ กำลังฝ่ายกองพลใหญ่ ที่รับราชการจนถึงเวลาการปลดจากราชการ

                ไพร่หลวง นั้นแบ่งออกเป็น 2 พวก คือ พวกหนึ่งใช้แรงรับราชการผลัดเปลี่ยนกันเข้าเวร อีกพวกหนึ่งเป็นกำลังที่ตั้งภูมิลำเนาอยู่ไกล จัดเป็น ไพร่ส่วย มีหน้าที่หาสิ่งของที่ต้องใช้ ในราชการแทนการรับราชการ แต่เวลาสงคราม แล้วถูกเรียกเป็น ไพร่พลเหมือนกัน

                การเรียกระดมพลเข้ามาซ้อมหรือฝึกการสู้รบหรือกระบวนยุทธนั้น (เรียก พระราชพิธีปฐมกรรม) ก่อนเข้าเป็นไพร่พล ได้ให้มีพิธีขึ้นทุกหัวเมือง และยังให้มีการแต่งตำราการสู้รบหรือพิชัยสงครามขึ้นด้วย

                พ.ศ. 2035 ปีชวด สมเด็จพระรามาธิบดี ทรงโปรดให้สร้างพระมหาสถูปเจดีย์ใหญ่ สำหรับพระบรรจุพระบรมอัฐิของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พระชนกนาถ) และพระบรมราชาธิราช (พระมหาอุปราช ซึ่งเป็นพระเชษฐา บ้างว่า พระอินทราชา) เพื่อถวายเป็นพระราชกุศลขึ้น ที่วัดพุทธาวาส (วัดพระศรีสรรเพชญ์) แล้วพระองค์ทรงโปรดให้สร้างพระวิหารหลวงขึ้นในวัดพุทธาวาส พระราชวังหลวงด้วย

                ครั้งนั้น พระองค์ได้มีหมายเกณฑ์ระดมช่างฝีมือเร่งสร้างพระวิหารหลวง ประจำ พระราชวังให้แล้วเสร็จเพื่ออัญเชิญพระพุทธรูปจำพระราชวังขึ้นประดิษฐาน เป็นการบำเพ็ญพระราชกุศลถวายเป็นพุทธบูชา และอุทิศถวายแด่พระบรมราชชนก พระพุทธรูปนั้นเป็นพระพุทธปฏิมากรยืนองค์ใหญ่ โดยจะสร้างด้วยทองสัมฤทธิ์ หุ้มทองคำองค์หนึ่ง (สร้าง พ.ศ. 2043) ถวายพระนามว่า “พระพุทธเจ้าพระศรีสรรเพชญ์” ต่อมาวัดพุทธาวาสประจำพระราชวังหลวงจึงเรียกเป็น วัดพระศรีสรรเพชญ์

                พระพุทธปฏิมากร “พระพุทธเจ้าพระศรีสรรเพชญ์” องค์นี้ช่างหลวงได้สร้างเป็นพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ่ วัดจากพระบาทถึงยอดพระรัศมีสูง 8 วา พระพักตร์กว้าง 3 ศอก ยาว 4 ศอก พระอุระกว้าง 11 ศอก ใช้ทองหล่อหน้าห้าหมื่นสามพันชั่ง ทำการหล่อเป็นองค์พระแล้วหุ้มด้วยทองคำหนักสองร้อยแปดสิบชั่ง โดยใช้ทองเนื้อเจ็ดน้ำสองขาหุ้ม ด้านหน้าและใช้ทองเนื้อหกน้ำสองขาหุ้มด้านหลัง พระพุทธรูปองค์ใหญ่ใช้เวลาสร้างตั้งแต่ ปีกุน เมื่อพุทธศักราช 2022 (สร้าง พ.ศ. 2043) รวมเป็นเวลาถึง 4 ปี พระพุทธรูปนี้จึงสำเร็จและทรงจัดให้มีการฉลองพระพุทธรูปและวัดพระสรีสรรเพชญ์ขึ้นในปีเถาะ พุทธศักราช 2026 (ศักราชน่าจะคลาดเคลื่อน กล่าวคือ สร้างพระวิหารหลวง พ.ศ. 2035 และพระพุทธรูป เมื่อ พงศ.2043 หากใช้เวลาหล่อ 4 ปี ก็สำเร็จใน พ.ศ. 2047 และคงไม่สร้างพระพุทธรูปก่อนสร้างพระวิหาร

                (ตอนกรุงศรีอยุธยาแตก เมื่อ พงศ.2310 พระพุทธรูปศรีสรรเพชญ์ องค์นี้ ถูกโจรก่อนพม่าเข้ากรุง โดยเอาไฟเผาเอาทองคำจนเหลือแต่ซากอิฐ ต่อมาสมัยรัชกาลที่ 1 ได้นำซากนั้นมาบรรจุไว้ในเจดีย์ของวัดพระเชตุพน ที่กรุงเทพ) นอกจากพระพุทธรูปที่สร้างอุทิศเป็นพระพุทธรูปสำคัญประจำพระราชวังแล้ว พระองค์ยังได้เสด็จไปกระทำพิธีสักการะบูชา พระพุทธรูปองค์ประธาน และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ไปทั่วพระนครอีกด้วย

                แม้แต่เส้นทางคมนาคมที่ใช้ติดต่อทางน้ำ ระหว่างแม่น้ำเจ้าพระยา กับแม่น้ำบางปะกง โดยใช้คลองสำโรงเชื่อมออกไปต่อกับครองหัวจระเข้และครองทับนาง ให้เรือสินค้าสามารถนำเรือผ่านเข้าออกนั้น ต่อมาเมื่อปากแม่น้ำเจ้าพระยา เกิดตื้นเขินลง จนเรือขนาดใหญ่เดินทางเข้าออกไม่สะดวก พระองค์ก็โปรดให้ระดมคนงานทำการขุดลอกคลองนี้ ในปี พงศ. 2041 ขณะที่พระองค์ทรงโปรดให้ทำการขุดคลองเชื่อมระหว่างคลองสำโรงกับคลองทับนางนั้น คนงานได้ขุดพบรูปเทพารักษ์หล่อด้วยทองสำริดสององค์ มีชื่อจารึกไว้ว่า พระยาแสนตาและบาทสังคังกร พระองค์ได้โปรดให้จัดพิธีกรรมบวงสรวงรูปเทพารักษ์ทั้งสอนั้น แล้วอัญเชิญมาประดิษฐานในศาลที่พระองค์ทรงสร้างขึ้นที่เมืองพระประแดง เรือสินค้าที่เดินทางเข้าออกต่างพากันสักการบูชานับถือเป็นเทพารักษ์ คุ้มครอง ป้องกันภัยในการเดินทางเรือ ต่อมา พ.ศ. 2102 เจ้าเมืองละแวกได้เข้ามาตีหัวเมืองชายทะเลถึงพระประแดง ได้นำเทวรูปทั้งสองนี้ไปที่เมืองละแวกด้วย

                พ.ศ. 2047 กรุงศรีอยุธยานั้นเกิดเหตุการณ์ภัยธรรมชาติ พบกับภาวะน้ำน้อยทำให้มีน้ำไม่พอเลี้ยงข้าวในท้องทุ่ง จนข้าวในนาพากันแห้งตาย บ้านเมืองเกิดภาวะข้าวยากหมากแพง แล้วยังเกิดเหตุแผ่นดินไหว ถือเป็นนิมิตอุบาทว์ขึ้น จนราษฎรพากันหวาดวิตกกันไปทั่วพระนคร แม้ในปีต่อมาสภาพบ้านเมืองก็ยังประสบข้าวยากหมากแพงอยู่ มีการซื้อขายข้าวกันถึงสามทะนานต่อเฟื้อง เบี้ยร้อยต่อเฟื้อง ข้าวเกวียนหนึ่งขายได้เงินชั่งหนึ่งกับเก้าบาทสลึง ทำให้อาณาประชาราษฎร์พากันเดือดร้อนไปทั่วแผ่นดิน

                พ.ศ. 2050 สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ครองราชย์กรุงศรีอยุธยามาได้ 16 ปี นั้น พระเมืองแก้ว  กษัตริย์ครองเมืองเชียงใหม่ ได้ยกกองทัพมาตีเมืองสุโขทัย ชาวเมืองได้ร่วมกันป้องกันเมืองไว้ได้ทำให้กองทัพเมืองเชียงใหม่ต้องยกกลับไป จากเหตุการณ์นี้สมเด็จพระรามาธิบดี จึงให้พระยากลาโหมคุมกองทัพขึ้นไปตีเมืองแพร่

                ใน พ.ศ. 2052 นั้นกรุงศรีอยุธยาได้เกิด “ราษตรีภาคเห็นอากาศนิมิตเป็นอินทธนู แต่ทิศหรดีผ่านมาทิษพายัพ มีพรรณสีขาว” ถือเป็นทุจริตนิมิตที่บอกเหตุร้ายในพระนคร

                สืบเนื่องจากเหตุการณ์เมืองเชียงใหม่ รุกรานเมืองสุโขทัยนั้น ต่อมา หนึ่งพิงยี่ แม่ทัพ คนสำคัญของเมืองเชียงใหม่ ที่รักษาชายแดนอยู่ที่เมืองนครลำปาง ได้แต่งกองโจรลงมาจับเอาผู้คนเป็นเชลยตามหัวเมืองเหนืออยู่เสมอนั้น ได้ยกกองทัพมาตีเมืองสุโขทัยเมื่อ พ.ศ. 2056 พร้อมกันได้ให้ หมื่นมลา ยกทัพลงมาตีเมืองกำแพงเพชรด้วย ชาวเมืองต่างช่วยกันป้องกันเมืองไว้ได้อีก เป็นเหตุให้พระองค์ทรงขัดเคืองพระทัย พงศ. 2058 จึงยกทัพหลวงขึ้นไปตีเมืองนครลำปาง และทำลายกองทัพข้าศึก (ของหมื่นพิงยี่) ในที่สุด

                สมเด็จพระรามาธิบดี หวั่นเกรงว่าเหตุการณ์บ้านเมืองนั้นนับวันจะทำให้เป็นภัยต่อราชบัลลังก์ เนื่องเกิดเหตุการณ์ทอดบัตรสนเท่ห์ ทำให้มีการฆ่าขุนนางเป็นจำนวนมาก พระองค์จึงโปรดให้แต่งตั้ง พระอาทิตย์วงศ์

พระโอรสขึ้นเป็น พระบรมราชาหรือ สมเด็จหน่อพุทธางกูร ตำแหน่งพระมหาอุปราช โดยให้ขึ้นไปครองเมืองพิษณุโลก เสียก่อน และเป็นการดูแลหัวเมือง ฝ่ายเหนือไม่ให้เข้ามารุกรานด้วย ภายหลังนั้น พ.ศ. 2065 ได้มีการทำไมตรีกับอาณาล้านนา ทำให้การสงครามสิ้นสุดลง

                เนื่องจากโคลัมบัสได้นำเรือออกเดินทางจากประเทศสเปนข้ามมหาสมุทรแอตแลนติก สำรวจดินแดนไปถึงเกาะบาฮาม่าใกล้ทวีปอเมริกา เมื่อ พงศ. 2035 ต่อมาทำให้ประเทศที่มีเรือเดินทางได้นำนักสำรวจหลายประเทศพากันออกเดินทางไปค้นหาแผ่นดินใหม่ และสร้างอาณาเขตนิคมของชาติไปตามดินแดนต่าง ๆ ใน พงศ. 2053 นั้น โปรตุเกสได้นำเรือเดินทางและเข้าทำการยึดครองเมืองกัวในอินเดียวได้ จากนั้นโปรตุเกสได้ใช้เมืองกัวนั้นเป็นฐานที่มั่น ทางภาคตะวันออกของอินเดีย ต่อมาในปี พงศ. 2054 นั้น โปรตุเกสได้นำเรือเข้ายึดครองเมืองมะละกา บริเวณปลายแหลมมลายู จึงเป็นเหตุให้โปรตุเกสเดินทางเข้ามาดินแดนสุวรรณภูมิ เป็นครั้งแรกในเวลาต่อมา กล่าวคือ

                ในรัชกาลของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 นั้น ชาวโปรตุเกส ซึ่งตั้งมั่นอยู่ที่เมืองกัวในอินเดียใต้นั้น ได้นำทัพเรือมายึดครองเมืองมะละกาใต้ แต่เมื่อรู้ว่าเมืองมะละกานั้น เคยเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรสยามมาก่อน จึงเกรงว่ากองทัพสยามจะยกทัพลงไปตีเอาเมืองมะละกากลับคืนไป กษัตริย์ของโปรตุเกสจึงแต่งทูตนำเรือเดินทางเข้ามายังกรุงศรีอยุธยา เมื่อ พงศ. 2061 ขอเป็นไมตรีกับอาณาจักรสยามและทำการติดต่อค้าขายกัน ตั้งแต่นั้นมาโปรตุเกสกับกรุงศรีอยุธยา จึงติดต่อค้าขายและมีบทบาทสำคัญทางการค้าในเวลาต่อมา ทำให้ไทยได้เรียนรู้วิทยาการสู้รบจนแต่งตำราพิชัยสงครามและเริ่มสำรวจทำบัญชีผู้คนและสัตว์เลี้ยง

                ครั้นถึงวันอาทิตย์ เดือนสิบสอง ขึ้นแปดค่ำ พ.ศ. 2073 สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ครองราชย์มาได้ 38 ปี ได้เสด็จสวรรคต ขณะที่พระองค์มีพระชันษา 57 ปี

                สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 คือ พระเชษฐาธิราช พระราชโอรสของ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (บางแห่งว่าพระองค์เป็นพระโอรสของสมเด็จพระอินทราชาธิราชที่ 2 บางแห่งไม่มีรัชกาลสมเด็จพระอินทราชาธิราชที่ 2 องค์นี้)ครองราชย์ พ.ศ. 2034 บางว่า พระองค์ครองราชย์แต่ครั้งยังไม่ราชาภิเษก 3 ปี (น่าจะหมายถึงเป็นพระมหาอุปราช)และครองราชย์เมื่อราชาภิเษกแล้ว 38 ปี คือ สวรรคต พงศ.2072 บางแห่งว่า ครองราชย์ พงศ.2035 – 2052 (18 ปี) ศักราชไม่ตรงกันถึง 20 ปี