อาณาจักรศรีโคตรบูรณ์ และอาณาจักรล้านช้าง  (ลาว)

พุทธศตวรรษที่  ๑๔

                เมื่อประมาณ  พ.ศ.  ๗๐๐  ประเทศพนม  เป็นประเทศรุ่งเรืองขึ้นมาใหม่ในแถบอินโดจีน  ทางทิศตะวันตกของพนมนั้นมีประเทศเจนละ  (เขมรโบราณ)  ถัดจากประเทศเจนละก็คือประเทศกิมหลิน(สุวรรณภูมิ)  ทางเหนือของประเทศกิมหลิน  คือ  ประเทศ  บูหลุน

พระมหาธาตุของกรุงพนมนั้นได้ยกกองทัพเรือไปปราบประเทศในคาบมหาสมุทรมลายาได้กว่า  ๑๐  ประเทศ  ภายหลังให้รัชททนามว่า  กิมแซ  ยกทัพ  ไปปราบประเทศกิมหลินได้  (ราว  พ.ศ.  ๗๗๓)

ดินแดนสุวรรณภูมิและประเทศเล็ก ๆ  ในสุวรรณภูมิทวีป  (คาบมหาสมุทรมลายู)  เป็นอิสระตั้งแต่สมัยพระเจ้าอโศกอยู่ได้  ๕๐๐  ปี  เป็นประเทศราชของประเทศพนม  พระพุทธศาสนานั้นยังคงรุ่งเรืองอยู่

ดินแดนสุวรรณภูมิทวีปตลอดมาด้วยปรากฏตามหนังสือของภิกษุจีนว่า  “ดินแดนแห่งนี้ยังคงมีพระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองดีอยู่  นั้นได้เรียกแถบนี้ว่าเป็น  ดินแดนกิมหลิน  ตามชื่อเก่า”

แต่ตำนานพระธาตุพนมเล่าว่า  “ในราว  พ.ศ. ๘  ศรีโคตรบูรณ์  ได้ตั้งเมืองหลวงอยู่ใต้ปากเซบ้องไฟ  อยู่เหนือสุวรรณเขตประเทศลาว  ครั้นต่อมาได้ย้ายเมืองหลวงมาตั้งอยู่เหนือธาตุพนม  ในดงไม้รวกจีนมีนามว่า  “มรุกขนคร”  มีกษัตริย์ครองเมือง  ๕  องค์  องค์สุดท้ายซึ่งพระยานิรุฎฐราช  บ้านเมืองเลยเกิดวิบัติล่มร้างเป็นบึงและป่า  ต่อมาราว  พ.ศ.  ๑๘๐๐  ปรากฏว่าได้ไปตั้งเมืองขึ้นใหม่ฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง  แต่เหนือที่เดิมมาก  ได้แก่เมืองเก่าใต้ท่าแขกประเทศลาวเดี๋ยวนี้”

การที่อาณาจักรศรีโคตรบูรณ์ตั้งเมืองหลวงใน  พ.ศ.  ๘  นั้น  น่าจะผิดพลาดเนื่องจากเวลาห่างจากปีที่พระเจ้าอโศกมหาราชส่งพระสมณทูตออกประกาศพระศาสนาในปี  พ.ศ.  ๒๓๖  ถึง  ๒๒๘ ปี  (หากเป็นพุทธศตวรรษที่ ๘  คือ  พ.ศ.  ๘๐๐  ก็น่าจะพอเชื่อถือได้บ้าง)  แต่มีข้อสนับสนุนตามตำนานว่า  การสร้างพระธาตุพนมนั้น  พระพุทธเจ้า  ทรงเสด็จประกาศพระศาสนาด้วยพระองค์เอง  และใน  พ.ศ.  ๘  พระมหากัสสปะและท้าวพญาทั้งห้าพระองค์  ได้ทรงพระธาตุ  โดยอัญเชิญพระอุรังคธาตุบรรจุไว้ในพระเจดีย์สูงประมาณ  ๘  เมตร

สำหรับท้าวพญา  ๕  พระองค์ที่ร่วมสร้างพระธาตุพนมเมื่อ  พ.ศ. ๘  นั้น  คือ  พญานันทะเสนครองเมืองศรีโคตรบูรณ์  พญาจุลณีพรหมทัต  ครองแคว้นจุลณี  พญาอินทปัตถ์  ครองอินทปัตถนคร  พญาคำแดง  ครองเมืองหนองหารน้อย  และพญาสุวรรณภิงคาร  ครองเมืองหนองหารหลวง  ซึ่งล้วนแต่เป็นผู้ครองเมืองในอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์โบราณ  เมื่อครั้งเมืองหลวงนั้นตั้งอยู่ใต้ปากเซบ้องไฟ  ฝั่งสุวรรณเขต

จากตำนานพระธาตุพนมนั้น  อาณาจักรศรีโคตรบูรณ์โบราณ  ได้ตั้งก่อนเมื่อ  พ.ศ. ๘  ต่อมาได้มีการย้ายเมืองหลวงมาอยู่เหนือพระธาตุพนมฝั่งอาณาจักรสยาม  ดังนั้นเรื่องของอาณาจักรแห่งนี้จึงมีความแตกต่างในเหตุการณ์  ดังนี้

ในพุทธศตวรรษที่ ๑๔-๑๕  ครั้งสมัยอาณาจักรทวาราวดีมีอำนาจอยู่นั้น  บริเวณสองฟากน้ำโขง  ได้มีการตั้งอาณาจักรขึ้นใหม่เรียกว่าอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์ หรือ  โคตรปุระ  เมืองตะวันออก  โดยมีพระยาโคตรบอง  เป็นผู้ครองนคร

ดินแดนแห่งนี้มีเมืองสำคัญคือ  เวียงจันท์  หรือเวียงจันทร์  หนองหารหลวง  (สกลนคร)  มรุกขนคร  (นครพนม)  เมืองจันทบุรี  ศรีสัตนานาคหต  ล้านช้างล่มขาว  (หลวงพระบาง)  เชียงใหม่  เชียงแสน  เชียงรุ้ง  เป็นต้น

ต่อมา  พ.ศ.  ๑๘๙๒  สมัยอยุธยาตอนต้น  พระเจ้าฟ้างุ้ม  ทรงสถาปนานครเวียงจันท์ขึ้นเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรลาว

พ.ศ.  ๑๙๙๑  พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช  ซึ่งเป็นกษัตริย์ครองอาณาจักรล้านนา  (เป็นพระนัดดาของกษัตริย์ครองเมืองเชียงใหม่)  ภายหลังได้อภิเษกกับพระธิดาของกษัตริย์ผู้ครองอาณาจักรล้านช้างและได้ขึ้นครองราชย์เป็นกษัตริย์อาณาจักรล้านช้างได้ร่วมกันสร้างเจดีย์สีสองรักษ์  เพื่อเป็นสัญลักษณ์แห่งมิตรภาพ  (อยู่ที่อำเภอด่านซ้าย  จังหวัดเลย)

อาณาจักรศรีโคตรบูรณ์นั้นได้เจริญรุ่งเรืองสืบต่อกันมา  และภายหลังได้เป็นอาณาจักรล้านช้าง  (พระราชอาณาจักรลาว)  ในสมัยธนบุรีนั้นอาณาจักรล้านช้างได้ตกเป็นประเทศราชของอาณาจักรสยาม

ในสมัยรัชการที่  ๕  นั้นอาณาจักรสยามต้องเสียดินแดนให้ฝรั่งเศสจึงทำให้อาณาจักรแห่งนี้ตกอยู่ใต้อำนาจฝรั่งเศสต่อมา

                โบราณสถานสำคัญของอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์นั้นคือ  พระธาตุพนมที่จังหวัดนครพนมนับเป็นปูชนียสถานทางพุทธศาสนาที่สำคัญ  เพราะสร้างทับบนปราสาทขอมโบราณ  ตำนานพระธาตุพนมนั้นได้กล่าวว่า  พระธาตุนี้ได้สร้างขึ้นใน  พ.ศ.  !  (พ.ศ.๘๐๐)  สมัยอาณาจักรศรีโคตรโบราณโดยก่อสร้างอุโมงค์เป็นรูปเตามีประตูปิดเปิด  ๔  ด้าน  สูง  ๕  เมตร  สำหรับบรรจุพระอุรังคธาตุ  โดยมีผ้ากัมพลห่อไว้  บรรจุอยู่ภายในอุโมงค์

ต่อมา  พ.ศ.  ๕๐๐  พระอาหันต์ทั้ง  ๕  องค์คือ  พระสังขวิชาเถระ  พระมหารัตนเถระ  พระจุลรัตนเถระ  พระมหาสุวรรณปราสาทเถระ  และพระจุลสุวรรณปราสาทเถรเถระ  พร้อมด้วยพระยาสุมิตธรรมวงศา  แห่งเมืองมรุกขนคร  (ประเทศพนม)  ได้ร่วมกันบูรณะพระธาตุพนมสูงประมาณ  ๒๔  เมตร  และอัญเชิญพระอุรังคธาตุออกมาประดิษฐานบนพานทองคำ  อมรฤาษีและโยธินฤาษี  นั้นไปเอาอุโมงค์ศิลา  (ศิลาครอบรูปเจดีย์)  บนยอดเขาภูเพ็กมาตั้งไว้บนของพระธาตุชั้นที่ ๒  ซึ่งอยู่สูง  ๑๔  เมตร  แล้วพระสุมิตรธรรมวงศาได้อัญเชิญพระอุรังคธาตุฐาปนาไว้บนเจดีย์ศิลานั้น

พระโพธิศาล  ผู้ครองเมืองหลวงพระบาง  เมื่อ  พ.ศ.  ๒๐๗๓-๒๑๐๓  นั้นได้ตำนานอุรังคธาตุ(ที่พระธาตุพนม)  มาจากกัมพูชา  จึงเกิดครามศรัทธาและได้มาสร้างวัดขึ้นที่บริเวณภูกำพร้าอุทิศให้ข้าทาสให้แก่พระธาตุ

พระไชยเชษฐาธิราช  โอรสของพระโพธิศาล  ซึ่งสร้างเมืองเวียงจันทน์เป็นเมืองหลวง  ได้เสด็จมานมัสการพระธาตุพนมเมื่อ พ.ศ.  ๒๑๕๔  ต่อมา  พ.ศ.  ๒๒๓๓-๒๒๓๕  เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กแห่งนครเวียงจันทน์  ได้นำช่างมาจากเวียงจันทน์มาทำการบูรณะระธาตุพนมต่อเติมจนสูง  ๔๗  เมตร  โดยพ่อออกพระขนานโคตร  พร้อมด้วยบุตรภริยาได้  “นำเอาอูบพระชินธาตุเจ้าที่จันทรปุระ  (เวียงจันทน์)มาฐาปนาที่ธาตุปานม”  และบรรจุพระพุทธรูปเงินทองแก้วมรกตอัญมณีมีค่าไว้มากมาย  และ  พ.ศ.  ๒๔๘๓-๒๔๘๔  กรมศิลปกรได้ทำบูรณะพระธาตุให้สูงขึ้นเป็น  ๕๗  เมตร  หลังจากนั้นก็มีการบูรณปฏิสังขรณ์อยู่เสมอ

เมื่อวันที่  ๑๑  สิงหาคม  พ.ศ.  ๒๕๑๘  เวลา  ๑๙.๓๐  น.  เศษ  องค์พระธาตุพนมได้ล้มทลายลงมาทั้งองค์  ยอดพระธาตุฟาดมาทางทิศตะวันออก  กรมศิลปากรได้บูรณะตามแบบเดิมจนแล้วเสร็จใน  พ.ศ.  ๒๕๒๒