อาณาจักรโยนกเชียงแสนและล้านนา

พ.ศ. ๑๘๓๕ – ๒๔๓๕

                ในตำนานและพงศาวดารล้านนาหลายฉบับ  เล่าว่า  นานมาแล้ว  (ราวต้นพุทธศตวรรษที่ ๑๗  มีพวกกลัวะ หรือละว้า  ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณใกล้ดอยตุง  มีปู่เจ้าลาวจกหรือลวจักราชเป็นหัวหน้า  (จกคือจอบขุดดิน) 

ต่อมาได้สร้างบ้านเมืองในทุ่งราบเรียกชื่อว่า  “หิรัญนครยางเชียงแสน”  ลูกหลานของปู่เจ้าลาวจกหรือลวจักราช  ได้ครองเมืองต่อเนื่องกันมาหลายสิบคน  และได้มีการสร้างเมืองใหม่เรียกว่า  “ภูกามยาวาหรือพะเยา”  มีครองเมืองต่อมาหลายคนจนถึง  ขุนเจือง  (พุทธศตวรรษที่  ๑๗  และพญางำเมือง)

อาณาจักรหิรัญนครเงินยางเชียงแสนหรืออาณาจักรเงินยางเชียงแสนหรืออาณาจักรเงินยางนี้ประกอบด้วย  เมืองเงินยาง  เมืองไชยนารายณ์  เมืองล้านช้าง  และเมืองเชียงรุ้ง  ในสิบสองปันนา

พุทธศตวรรษที่  ๑๑-๑๘  นั้นในพงศาวดารโยนกได้กล่าวไว้ว่า  ได้เกิดชุมชนนครสุวรรณโคมคำ  เมืองโยนกนาคนคร  เชียงแสน  อาณาจักรล้านนาไทยขึ้น  บริเวณลุ่มแม่น้ำโขง  แม่น้ำกก  แม่น้ำอิง  และแม่น้ำปิง  แม่น้ำวัง  แม่น้ำยม  แม่น้ำน่าน  ตั้งตาสิบสองปันนาลงมาจนถึงเมืองหริภุญชัย  (ลำพูน)  นั้นได้มีเจ้าผู้ครองนครคนสำคัญคือ  พญาสิงหนวัติ  พระเจ้าพังราชคราช  พระเจ้าพรหม  และพระเจ้าเม็งรายมหาราช  (ครองราชย์ที่เมืองเงินยาง  เมื่อ  พ.ศ.  ๑๘๐๔)

                พญาสิงหนวัติได้สถาปนาเมืองโยนกนาคพันธุสิงหนวัตินครขึ้นที่ลุ่มแม่น้ำโขง  ดินแดนที่ราบในเมืองเชียงราย  ในพ.ศ.  ๑๑๑๗  โดยทำการแย่งชิงดินแดนมาจากพวกที่มีอิทธิพลอยู่ก่อนคือ  พวกขอมดำหรือกล๋อม  ที่พากันหนีไปตั้งหลักแหล่งอยู่ทางใต้บริเวณถ้าอุโมงเสลานคร  พญาสิงหนวัติ  ทรงรวบรวมพวกมิลักขุหรือคนป่าคนดอยเข้ามาอยู่ในอำนาจของเมืองโยนกนาคนคร  มีอาณาเขตทิศเหนือจดเมืองน่าน  ทิศใต้จดปากน้ำโพ  ทิศตะวันออกจดแม่น้ำดำในตังเกี๋ย  ทิศตะวันตกจดแม่น้ำสาละวิน  มีเมืองสำคัญ  คือเมืองเวียงไชยปราการอยู่บริเวณแม่น้ำฝางและแม่น้ำกก  ดินแดนทางใต้สุดคือที่เมืองกำแพงเพชร  อาณาจักรโยนกนาคนครนี้มีพระเจ้าแผ่นดินหลายพระองค์  เช่นพระเจ้าพีคราช  พระเจ้าพรหม  พระเจ้าไชยสิริ  ต่อมาประมาณ  พ.ศ.  ๑๕๕๒  อาณาจักรโยนกนาคนคร  ในสมัยพระเจ้ามหาชัยชนะ  ได้เกิดน้ำท่วมฉับพลัน  เนื่องมาจากพนังกั้นน้ำหรือเชื่อมเหนือน้ำพังทลายลง  จนทำให้ที่ตั้งเมืองกลายเป็นหนองน้ำใหญ่  เข้าใจว่าจะเป็นบริเวณที่เรียกว่า  เวียงหนองล่มบ้านท่าข้าวเปลือก  ซึ่งอยู่ไม่ห่างจากทะเลสาบเชียงแสน  และบริเวณที่แม่น้ำกกต่อกับแม่น้ำโขง  ใกล้วัดพระธาตุผาเงาและพระธาตุดอยตุง  จังหวัดเชียงราย  จนเป็นเหตุให้บรรดาราชวงศ์กษัตริย์ และขุนนางของโยนกนาคนครเสียชีวิต  ด้วยเหตุน้ำท่วมเมืองทั้งหมด พวกชาวบ้านที่เหลือรอดชีวิตได้ประชุมปรึกษากันเลือกตั้งให้กลุ่มคนหนึ่งที่มิใช่เชื้อสายราชวงศ์ขึ้นดูแลพวกตนเรียกว่า  ขุนแต่งเมือง และเรียกชุมนุมแห่งนั้นว่า  “เวียงปรึกษา”  เป็นเวลาต่อไปอีก  ๙๔  ปี  อาณาจักรโยนกนาคนครจึงสิ้นสุกลง

ตอนต้นศตวรรษที่ ๑๓  พระยาเม็งราย  (หรือพ่อขุนมังราย)  ผู้สืบเชื้อสายมาจากผู้ครองเมืองเงินยางเชียงแสน  ได้ทรงทำการรวบรวมอาณาจักรล้านนาไทยที่กระจัดกระจายให้เป็นปึกแผ่นขึ้นมาใหม่  และทำการสร้างเมืองเชียงราย  เมื่อพ.ศ.  ๑๘๐๕  ครั้งนั้นพระองค์ทรงยกทัพยึดเอาอาณาจักรหริภุญชัยจากพวกมอญเชื้อสายของพระนางจามเทวีได้ใน พ.ศ.  ๑๘๓๕  แล้วทำการตั้งอาณาจักรใหม่ขึ้นเรียกชื่อว่า  อาณาจักรล้านนา

เรื่องราวของอาณาจักรแห่งนี้ปรากฏในตำนานสุวรรณโคมคำหิรัญนครเงินยางเชียงแสน  ตำนานพระธาตุดอยตุง  ตำนานสิงหนวัติกุมาร  ตำนานเมืองพะเยา  ตำนานเมืองเชียงใหม่และและวรรณคดีล้านช้าง  เรื่องท้าวฮุ้ง  หรือเจือง  รวมทั้งพงศาวดารโยนก  เรียบเรียงโดย  พระยาประชากิจกรจักร  (แช่ม  บุนนาค)

ศิลาจารึกที่วัดเชียงมั่น  จังหวัดเชียงใหม่  ได้บันทึกไว้ว่า  พ่อขุนเม็งรายแห่งแคว้นล้านนา  พ่อขุนงำเมืองแห่งแคว้นพะเยา  และพ่อขุนรามคำแหงแห่งแคว้นสุโขทัย  ได้ร่วมกันวางแผนสร้างเมือง  “นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่”  เริ่มสร้างเมื่อวันที่  ๑๒  เมษายน  พ.ศ.  ๑๘๓๙  แล้วให้ย้ายเมืองหลวงของล้านนามาอยู่ที่เมืองนพบุรีนครพิงค์เชียงใหม่

พญาเม็งรายทรงเป็นนักรบและปกครองที่สามารถ  ทรงขยายอาณาเขตไปครอบครองเมืองแม่ฮ่องสอน  ลำพูน  ลำปาง  แพร่  น่าน  เชียงใหม่  เชียงราย  จดเขตแดนเมืองเชียงตุง  เชียงรุ้ง  สิบสองปันนา  ทรงครองราชย์อยู่นานประมาณ  ๕๐  ปี  ปัจจุบันได้สร้างอนุสาวรีย์พ่อขุนเม็งรายอยู่กลางเมืองเชียงราย  ส่วนกษัตริย์ล้านนาองค์ต่อมาที่มีชื่อเสียงได้แก่พระเจ้าแสนภู  พระองค์ทรงสร้างเมืองเชียงแสนขึ้น  บนสถานที่ที่เคยเป็นเมืองเก่ามาก่อนราว  พ.ศ.  ๑๘๗๑ 

ประชุมพงศาวดารภาคที่  ๖๑  กล่าวว่าพระเจ้าแสนภู  (หลานพ่อขุนเม็งราย)  ทรงสร้างเมืองเชียงแสน  ทรงสร้างวัดป่าสัก  และครองเมืองอยู่นาน  ๒๕  ปี  แล้วจึงไปครองเมืองเชียงใหม่ในปี พ.ศ.  ๑๘๕๖  หลังจากพ่อขุนเม็งราย  และขุนครามพระราชบิดาสิ้นพระชนม์  พ.ศ.  ๒๐๒๐

                ในพงศาวดารเหนือ   กล่าวไว้ว่า  “พระเจ้าศรนีธรรมไตรปิฏกทรงสร้างเมืองพิษณุโลกและทรงสร้างพระพุทธชินราช  พระพุทธชินสีห์  และพระศรีศาสดา เมื่อวันพฤหัสบดี  เดือน ๔  ขึ้น๑๕  ค่ำ  ปีจอ  (ประมาณ  พ.ศ.  ๑๙๐๗)  แล้วปลูกต้นโพธิ์สามต้นไว้ที่หล่อพระพุทธรูปสามองค์นั้นเรียกว่า  โพธิ์สามเส้า

สมัยพระเจ้าติโลกราชนั้นได้มีการสังคายนาพระไตรปิฏกครั้งที่ ๘  ของโลกขึ้นที่วัดโพธาราม(วัดเจดีย์เจ็ดยอด)

อาณาจักรล้านนามีภาษาพูดและภาษาเขียนของตนเอง  เรียกว่าอักษรยวน  (ไทยโยนก)  ศิลปกรรม  เรียกว่าอักษรไทยยวน  (ไทยโยนก)  ศิลปกรรม  ล้านนาที่เหลือปัจจุบันมีหลายแห่ง  เช่น  พระพุทธสิหิงค์ที่เชียงใหม่  เจดีย์วัดป่าสักที่เชียงราย  วัดเจดีย์เจ็ดยอดที่เชียงใหม่  พระธาตุลำปางหลวงที่จังหวัดลำปาง  สำหรับที่เมืองเชียงแสนนั้นมี  พระพุทธรูปโลหะขนาดใหญ่องค์หนึ่งชื่อพระเจ้าล้านทอง  หน้าตัก  ๔  ศอกปลาย  ๒  กำ  สร้างเมื่อ  พ.ศ.  ๒๐๓๒  โดยพระยาศรีรัชฎเงินกองเจ้าเมืองเงินยางเชียงแสนใน  พ.ศ.  ๒๐๘๘  นั้นได้  เกิดแผ่นดินไหวในเชียงใหม่จนทำให้ส่วนยอดของเจดีย์หลวงหักลง

กษัตริย์ราชวงศ์มังราครองอาณาจักรล้านนาสืบต่อกันมาเป็นเวลา  ๒๖๒  ปี  จนถึง  พ.ศ.  ๒๑๐๑  อาณาจักรล้านนาอ่อนแอ  ในไม่ช้าก็ตกเป็นเมืองขึ้นของพระเจ้าบุเรงนองกษัตริย์แห่งพม่า  ต่อมาได้เปลี่ยนมาขึ้นกับอาณาจักรสยามกลับไปกลับมาหลายครั้ง  สุดท้าย  พ.ศ.  ๒๓๑๗  เมืองเชียงใหม่ได้ตกเป็นประเทศราชขึ้นต่อกรุงธนบุรีจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์  ในรัชกาลของสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  พระองค์ได้ทรงรวบรวมเมืองเชียงใหม่เป็นส่วนหนึ่งของราชอาราจักรไทย  และได้มีการพัฒนาบ้านเมืองนี้ขึ้นในสมัยต่อมาเมืองเชียงใหม่นี้ได้จัดงานฉลอง  ๗๐๐ ปี  นครเชียงใหม่  เมื่อ  พ.ศ.  ๒๕๓๙