อารยธรรมของอินเดียโบราณ

ลุ่มแม่น้ำสินธุนั้นเป็นแหล่งกำเนิดอารยะธรรมสำคัญแห่งหนึ่งของโลก  (๑ใน๔ แห่ง)  คือ  อินเดียโบราณ  ซึ่งเป็นแหล่งกำเนิดศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนา  ดังนั้นความเชื่อทั้งสองศาสนานี้จึงได้เผยแพร่ไปยังประเทศต่าง ๆ  ในคาบมหาสมุทรอินเดียและคาบมหาสมุทรอินโดจีน  ซึ่งกล่าวกันว่า  พ่อค้าชาวอินเดียยุคโบราณนั้นได้ข้ามทะเลไปยัง  “อินเดียไกล”  และอินโดนีเซียไปสร้างอาณาจักร  สร้างอาณานิคม  ขยายการค้าขายของเมืองแม่  (อินเดีย)  และต่อมาได้นำเอาศิลปินที่มีความสามารถพิเศษจากแคว้นเบงกอล  กลิงคะ  (คือแคว้นอริสสา) และคุชราตมาสร้างอนุสาวรีย์ที่ใหญ่โตงดงามจนไม่สิ่งใดทัดเทียมได้

อารยธรรมอินเดียโบราณนั้น  ถือการให้การศึกษานั้นคือการให้แสงสว่าง  ที่ทีความหมายไปถึงจนช่วยให้เกิดสมรรถภาพที่จะต่อสู่กับความนากลำบาก  และแก้ไขปัญหานานาประการในชีวิตให้ลุล่วงสำเร็จผลสมความปรารถนา  ดังนั้นการศึกษาจึงต้องสมบูรณ์โดยสามารถนำความรู้ไปใช้และปฏิบัติได้จริง  การมีความรู้เชี่ยวชาญทั้งด้านทฤษฎีและปฏิบัติ  แม้จะเป็นเพียงแขนงวิชาเดียวก็ได้รับความสำเร็จได้  ด้วยเหตุที่มนุษย์มีความเชื่อว่า  สั่งคมที่ก้าวหน้าไปได้ขึ้นอยู่กับการศึกษาและถือว่าการศึกษาเป็นอภิสิทธิ์ของชนชั้นสูงที่มีเวลาว่างและมีฐานะทางสังคมจะเข้าศึกษาได้ก็ตาม

ดังนั้นในพิธีอุปานยานะ  หรือพิธีเข้าสิทธิ์เข้าเรียนในสำนักนั้น  ก็มุ่งหวังที่จะเผยแพร่ความรู้นั้นให้กับกุลบุตรกุลธิดาโดยจัดเข้าไปในบทบัญญัติของศาสนา  เพื่อให้การศึกษาเกิดความเชื่อถือและปฏิบัติตามอย่างกว้างขวางและเคร่งครัด

คัมภีร์พฤหทาระณยกะอุปนิษัท  ได้ระบุไว้ตอนหนึ่งว่า“หนี้ที่มนุษย์มีต่อบิดามารดานั้นจะชำระได้มิใช่เพียงแต่โดยการมีบุตรสืบตระกูลเท่านั้นหากยังจะต้องจัดการให้บุตรเหล่านั้นได้รับการศึกษาเป็นอย่างดีด้วย”

ด้วยเหตุนี้ชาวอารยันทุกคนที่อยู่ในวรรณพราหมณ์  กษัตริย์และแพศย์  จึงย่อมได้รับการศึกษาตามคัมภีร์

ภายหลัง  (ประมาณ  พ.ศ.  ๕๔๔-พ.ศ.๑๕๔๔)  ปรากฏว่ากษัตริย์และแพศย์ได้ห่างจาการประกอบพิธีปานยนะอย่างแต่ก่อนจึงเป็นเหตุให้พราหมณ์ได้รับการศึกษาจึงเป็นเหตุให้ความรู้ดีกว่าและได้มีการบัญญัติให้เป็นคำสั่งสอนทางศาสนาว่า  การสอนวิชาหรือเผยแพร่ความรู้ให้แก่ผู้อื่นั้นเป็นหน้าที่อันศักดิ์สิทธิ์  ผู้เป็นพราหมณ์เท่านั้นจะได้ทำหน้าท่าสอนโดยหลีกเลี่ยงไม่ได้  หาไม่แล้วสังคมจะประณามอย่างแรง  ถึงการคบหาสมาคมถึงเลิกอำนวยความสะดวกช่วยเหลือสิ้นทุกประการ

ดังนั้นการสร้างพราหมณ์ให้เป็นหน้าที่ครูอาจารย์  จึงเป็นการส่งเสริมให้เกิดราศรีและสร้างความสนใจในการศึกษาของประชาชน  คัมภีร์ต่าง ๆ ทั้งศาสนาและวัฒนธรรมจึงถูกเชื้อเชิญให้รัฐและสังคมได้ดูแลความเกื้อกูลอย่างเต็มที่แก่ผู้มีอาชีพสอนหนังสือหรือให้ความรู้แก่ผู้อื่น  ทำให้บุคคลที่มีอาชีพครูบาอาจารย์นั้นได้รับการยกย่องย่างสูงในสังคม  โดยเฉพาะพราหมณ์นั้น  ในคัมภีร์ยาชญวลกย  สมฤติ  บรรพที่ ๓  ได้กล่าวว่า

“การลืมวิชาที่ได้เล่าเรียนมา  มีโทษเป็นบาปเท่ากับฆ่าเพื่อน หรือฆ่าพราหมณ์คนหนึ่ง”

ในคัมภีร์ศาสนานั้น  ระบุให้พราหมณ์ให้ทุกคนถือเป็นหน้าที่ชีวิตที่ต้องเผยแพร่วิชาความรู้ที่ตนได้เล่าเรียนมา  จะบิดพลิ้วหรือหลีกเลี่ยงไม่ได้

ดังนั้นสำนักเรียนที่เรียกว่า  มัฐ  นั้น  จึงเกิดขึ้นในอารามของภิกษุในพุทธศาสนามาก่อน  ต่อมาศาสนาฮินดูได้จัดสำนักเรียนขึ้นตามอย่างในสถานที่สำคัญในศาสนาของตน

สำนักเรียนโบราณ (มัฐ)  นี้จะอยู่ในดูแลของ  ปิฏกาจารย์  คืออาจารย์ผู้สอนหรือผู้ชำระหมวดแห่งคำสอน  โดยมี  อันเตวาสิก  คือลูกศิษย์ที่มีความหมายว่า  ผู้อาศัยอยู่ภายในบ้านเหนือตระกูล  และผู้ที่เป็นลูกศิษย์อาวุโสหรือหัวหน้าลูกศิษย์นั้นรียกว่า  เขฏฐานเตวาสิก และการจัดการศึกษาในชุมชนนั้นได้เกิดขึ้นตามพระราชดำหริของพระเจ้าชารลมาญมหาราช (CHARLEMAGNE)  ทรงเริ่มขึ้นเมื่อประมาณ  พ.ศ. ๑๓๔๓  ครั้นเมื่อพระองค์สวรรคตลงการศึกษาจึงต้องหยุดไปด้วย

ต่อมาในรัชสมัยของพระเจ้าอโศกมหาราช  การศึกษาจึงเจริญรุ่งเรืองและแพร่หลายมากขึ้น  มหาวิทยาลัยนาลันทา  และมหาวิทยาลัยกรมศิลา  จึงเป็นศูนย์กลางการศึกษาชั้นสูงที่มีชื่อเสียงที่สุดของชาวพุทธ

ครูบาอาจารย์ผู้ให้ความรู้นั้น  คนหนึ่งได้รัลูกศิษย์ได้ไม่เกิน  ๑๐-๑๕  คน  และลูกศิษย์นั้นตอบแทนครูบาอาจารย์ด้วย  คุรุทัปษิณา  คือสิ่งตอบแทนที่สิทธิ์จะต้องหามาให้อาจารย์เป็นการช่วยเหลือการครองชีพของอาจารย์  เรียกว่า  “อาจาริยธน”  แปลว่าเงินที่ให้ หรือเป็นส่วนของอาจารย์

ในคัมภีร์มนุสมฤตินั้นได้ให้  ครูบาอาจารย์  ตระหนักว่าเป็นหน้าที่ของตน  คือการสอนหนังสือนั้นเป็นวิทยาทาน  โดยไม่เลือกที่รักมักที่ชัง และเตือนผู้ปกครองของลูกศิษย์ให้ระลึกว่า

                “พระคุณของครูบาอาจารย์ที่ได้สอนหนังสือให้แก่ลูกศิษย์  แม้เพียงให้รู้อักษรเพียงตัวเดียวนั้น  ย่อมไม่มีสิ่งใดในโลกจะมีคุณค่าตอบแทนให้เสมอเหมือนได้”