4  พระบรมธาตุ

ตำนานที่มาโดยละเอียด สถานที่ศักดิ์สิทธิ์อายุกว่าพันปี

พระธาตุพนม  นครพนม

โดย สำนักงานนิตยสารเทียนชัย

การสถาปนาพระธาตุพนมขึ้นใหม่

                การบูรณะองค์พระธาตุพนมให้ฟื้นคืนสภาพเดิมนั้น มีความเห็นพ้องกันว่าจะนำเอาส่วนที่แตกหักทั้งหมดมาประติดประต่อก่อรูปขึ้นใหม่

                แต่เมื่อได้ไปสำรวจซากสลับปรักพัง ประกอบกับเงื่อนไขของเวลาสภาพการณ์ทางการเมือง และวัฒนธรรมแล้ว จึงได้เปลี่ยนแนวความคิดให้สร้างขึ้นใหม่ด้วยวัสดุและโครงสร้างที่แข็งแรงใหม่ทั้งองค์ ตามแบบครั้งสุดท้ายในปี พ.ศ. 2484 ก่อนพระธาตุพนมหักพังลงมา เพราะเป็นแบบที่เห็นติดตาคุ้นเคยอยู่แล้ว ถ้าเป็นแบบอื่นอาจทำให้ความศรัทธาคลายลงได้ ส่วนลายอิฐประดับต่าง ๆ ถ้าเก็บของเดิมได้มากก็ให้นำไปประดับตำแหน่งเดิมอีก ส่วนที่เหลือบางส่วนจะนำไปใส่ในองค์เจดีย์ที่สร้างใหม่บางส่วนเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์ อย่างไรก็ตามอัฐสลักลายทั้งหมดนี้เมื่อนำมาจัดเรียงจึงได้อิฐสลักลายส่วนที่เป็นลวดลายกรอบผนังทั้ง 8 กรอบ ซึ่งเป็นศิลปกรรมที่สำคัญที่สุดขององค์พระธาตุพนมได้เกือบจะสมบูรณ์ถึง 7 กรอบ

                โดยสภาพส่วนหน้าของอิฐสลักลายยังแข็งแกร่ง ลวดลายคมชัดดี ส่วนอิฐสลักลายอื่น ๆ นอกเหนือจากลายกรอบผนังนั้น ได้ชิ้นส่วนไม่มากพอที่จะประกอบได้ เพราะของเดิมชำรุดมาก แต่เมื่อนำมาจัดเรียงประกอบก็พอใช้ประโยชน์ในการวัดสัดส่วนและเป็นตัวอย่างในการปั้นใหม่ต่อไปได้

                การก่อสร้างพระธาตุพนมองค์ใหม่ นอกจากจะคำนึงถึงหลักทางวิศวกรรมคติความเชื่อตลอดจนหลักฐานทางประวัติศาสตร์ และสถาปัตยกรรมแล้ว ก็เป็นงานอุทิศถวายแก่องค์พระธาตุ โดยไม่คิดค่าตอบแทนหรือผลกำไร ไม่ว่าจะเป็นงานตรวจฐานชั้นดิน การออกแบบองค์พระธาตุ การรับเหมาก่อสร้างโดยไม่คิดผลกำไร การบริจาคทรัพย์ของประชาชนสมทบทุนสร้างองค์พระธาตุพนมนับเป็นการร่วมแรงร่วมใจอีกครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ขององค์พระธาตุ เพื่อสืบสานพระศาสนาตามคติและเจตนาเดิมอย่างแท้จริง

                ในส่วนโครงสร้างขององค์พระธาตุนั้น มีการสำรวจฐานรากโดยมีการขุดเจาะศึกษาชั้นดินลึกลงจนถึงชั้นกรวด ผู้ออกแบบจึงใช้เข็มคอนกรีตอัดแรงยาวประมาณ 20 เมตร ฝังลงไปจนถึงชั้นกรวด อันเป็นหลักประกันความมั่นคงแข็งแรงใต้ฐานอย่างสมบูรณ์

                ส่วนโครงสร้างขององค์พระธาตุใช้โครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็กตามขนาดใกล้เคียงกับของเดิม ตามแบบของกรมศิลปากรฐานเรือนธาตุส่วนล่างสร้างคร่อมอาคารในเรือนธาตุชั้นที่ 1 ไว้ ทั้งหมด และบรรจุอิฐบางส่วนขององค์พระธาตุไว้ด้วย ในส่วนระหว่างฐานบัลลังก์กับเรือนธาตุชั้นที่ 2 ในตำแหน่งของอูบมุงบรรจุพระธาตุเดิม ก็จะอัญเชิญองค์พระธาตุใส่อูบมุงโลหะอันใหม่บรรจุไว้ในตำแหน่งเดิมด้วย

                การก่อสร้างในส่วนโครงสร้างได้แล้วเสร็จ หลังจากนั้นหน่วยงานของกรมศิลปากรจึงเข้าดำเนินงานประดับตกแต่งตามส่วนต่าง ๆ กองโบราณคดีดำเนินการในส่วนฐานเรือนธาตุชั้นที่ 1 โดยนำเอารูปสลักอิฐเดิมประกอบกับอิฐเสริมใหม่ ประดับตามตำแหน่งเก่าเข้าด้วยกัน วิทยาลัยช่างศิลปะของกรมศิลปกรรับดำเนินงานในส่วนที่สองคือเรือนธาตุที่ 2 ทั้งหมด ซึ่งเป็นงานปั้นลายอิฐปั้นดินนำไปเผาแล้วนำมาประดับใหม่ งานประดับลายในส่วนยอดทั้งหมดเป็นงานหล่อลายปูนประดับปิดทอง ส่วนยอดฉัตรนั้น กรมธนารักษ์กระทรวงการคลังรับไปดำเนินการ

                ลายประดับต่าง ๆ กรมศิลปกรใช้แนวเดิมที่ได้ดำเนินการมาในปี พ.ศ.2483-2483 คือ เป็นลายภาคกลางประดิษฐ์เป็นพื้นเพไทยอีสาน ช่างที่เคยทำงานในครั้งนั้นก็ได้มีโอกาสมาร่วมงานนี้ด้วย

                นอกจากจะบูรณะองค์พระธาตุแล้ว ยังได้สร้างกำแพงแก้วขึ้นในลานวัดรอบองค์พระธาตุ งานบูรณ ปฏิสังขรณ์องค์พระธาตุพนมแล้วเสร็จเมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2522

                งานสถาปนาองค์พระธาตุพนมได้บูรณะขึ้นใหม่ ได้ทำเป็นทางการ โดยสมเด็จพระสังฆราชเสด็จมาเป็นประธานในพิธียกฉัตรทอง เมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2522 ในมงคลฤกษ์ระหว่าง 14.19 น. ถึง 14.49 น. ทรงประพรมน้ำพระพุทธมนต์และเจิมฉัตรทองคำแล้วทรงถือสายสูตรยกเชิญฉัตรขึ้นประดิษฐานบนยอดองค์พระธาตุพนม

                พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าจุฬาภรณ์วลัยลักษณ์ เสด็จมาบรรจุพระบรมธาตุในวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2522 ในเวลา 14.19 น. อันเป็นมงคลฤกษ์ ทรงจับสายสูตรทุกพระองค์ อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุอุรังคธาตุ ขึ้นประดิษฐานทางทิศตะวันออกในตำแหน่งเดิม

                องค์พระธาตุพนม ก็สถิตเป็นศรีสง่าและมิ่งขวัญให้ปวงชนทั้งสองฝั่งแม่น้ำโขงได้สักการบูชา ซึ่งถือว่าเป็นสิริมงคลสูงสุดในชีวิตตราบชั่วกาลนาน