4  พระบรมธาตุ

ตำนานที่มาโดยละเอียด สถานที่ศักดิ์สิทธิ์อายุกว่าพันปี

พระธาตุพนม  นครพนม

โดย สำนักงานนิตยสารเทียนชัย

ประวัติพระธาตุพนม นครพนม (4)

การบูรณปฏิสังขรณ์ ครั้งที่ 3

                สมัยเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก การบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งสำคัญในประวัติศาสตร์ จึงตกเป็นภาระหน้าที่ของเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กในเวลาต่อมา (พ.ศ. 2236-2245) เมื่อพระเจ้าสุริยงศา (กรุงเวียงจันทน์) เสด็จสวรรคต พระยาเมืองแสนได้ชิงราชสมบัติและได้สถาปนาตัวเองขึ้นครองเมือง ศรีสัตนาคนหุต ทำให้พระมเหสีของพระเจ้ากรุงศรีสัตนาคนหุต (องค์เดิม) ที่ทรงครรภ์อยู่ เกรงจะมีภัยมาสู่ครอบครัว จึงพาพระโอรส คือ พระเจ้าองค์หล่อและพระเจ้าองค์หน่อ (เจ้าหน่อกุมาร) พร้อมด้วยเชื้อพระวงศ์พร้อมข้าราชบริพาร รวมทั้งชาวเมืองผู้ไม่เลื่อมใสในตัวพระยาเมืองแสน ประกอบด้วยชาวไทยน้อยเผ่าต่าง ๆ เช่น ไทยน้อย (ชาวลาว)ชาวเผ่าข่า ชาวเผ่าผู้ไท จากสิบสองจุไท อพยพหลบหนีลงมาตามลำน้ำโขงจากนครเวียงจันทน์ไปอาศัยอยู่กับเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก ซึ่งเป็นพระภิกษุที่มีความฉลาดไหวพริบดี

                ท่านมีความแตกฉานในพระธรรมไตรปิฏก เป็นศิษย์พระครูลืมบอง และพรครูยอดแก้ว เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก

                มีผู้คนนับถือชื่อเสียงเลื่องลือไปทั่ว แต่เมื่อยังเป็นสามเณรมีอภินิหารอัศจรรย์มาก เมื่อได้รับอุปสมบทเป็นพระภิกษุมีพระสงฆ์นั่งหัตถบาสถึง 500 รูป ในพระอุโบสถน้ำโดยเจ้าเมืองเวียงจันทน์ถวายอุปการะ ต่อมาท่านได้รับฐานันดรศักดิ์ เป็นเจ้าราชครูหลวงและจำพรรษาอยู่ที่วัดโพนสะเม็ก ชานเมืองเวียงจันทน์ คนทั้งหลายจึงเรียกนามท่านว่า เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก (โพน หมายถึงที่สูง สะเม็กหมายถึงต้นเสม็ด)

                ท่านยังได้ปฏิบัติกรรมฐานบรรลุอภิญญาสมาบัติ มีฤทธิ์อำนาจเป็นพิเศษอีกด้วย จึงเป็นที่ทั้งเกรงทั้งเคารพนับถือเลื่อมใสศรัทธาและบูชาสักการะของคนทั่วไปในอาณาจักรกรุงศรีสัตนาคนหุต

                ครั้นเมื่อเจ้าเมืองเวียงจันทน์สวรรคต พระยาเมืองแสนชิงราชสมบัติได้เป็นเจ้าผู้ครองนคร คิดกำจัดศัตรูทางการเมืองเสียประกอบกับเมื่อเจ้าองค์หล่อได้เจริญวัยขึ้นมีความโกรธแค้นพระยาเมืองแสน ซึ่งชิงราชสมบัติจึงพาบ่าวไพร่ไปอยู่เมืองญวนซ่องสุมผู้คนคอยหาโอกาสแก้แค้นพระยาเมืองแสน

                ฝ่ายพระยาเมืองแสนผู้ครองกรุงศรีสัตนาคนหุต เห็นว่าเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กมีคนรักใคร่เกรงกลัวและมีบารมีมาก หากปล่อยไว้อาจจะช่วยเหลือเจ้าองค์หน่อแย่งชิงเมือง จึงคิดกำจัดเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กเสีย เมื่อเจ้าราชครูหลวงรู้ระแคะระคายว่าพระยาเมืองแสนคิดทำร้าย จึงได้รวบรวมผู้คนพาเจ้าหน่อกุมารพร้อมด้วยมารดา (พระมเหสีของเจ้าเมืองเวียงจันทน์) เชื้อพระวงศ์และข้าราชบริพารชาวไทยน้อยเผ่าต่าง ๆ อพยพทิ้งถิ่นเดิมหนีภัยออกจากเวียงจันทน์ จำนวน 3,000 คน ลงมาตามลำน้ำโขง

                เมื่อเห็นว่าที่ใดทำเลดีอุดมสมบูรณ์ก็ให้ผู้คนแยกย้ายกันตั้งบ้านตั้งเมืองตามความสมัครใจในแถบสองฝั่งแม่น้ำโขง จึงเกิดเป็นบ้านเมืองส่วนเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กหรือญาครูขี้หอม (เพราะท่านชอบฉันมะตูม) จึงได้พาพระมเหสีเจ้าเมืองเวียงจันทน์โอรสเจ้าเมืองเวียงจันทน์เดิมและเชื้อพระวงศ์พร้อมข้าราชบริพารและชาวไทยน้อยเผ่าต่าง ๆ อพยพมาตั้งอยู่ที่วัดโพนสิมแขวงสุวรรณเขต อาณาจักรลาวปัจจุบัน

                และต่อมาภายหลังปรากฏว่าเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก ได้มาบูรณปฏิสังขรณ์พระธาตุพนมอยู่ถึง 9 ปี ลำพังการต่อยอดได้ใช้อิฐต่อเติมให้สูงขึ้นไปอีก 43 เมตร กินเวลากว่า 3 ปี

                การปฏิสังขรณ์บูรณะพระธาตุพนมในครั้งนี้ ได้ปรับปรุงที่ประดิษฐานพระอุรังคธาตุใหม่ นอกจากจะเปลี่ยนรูปของยอดเป็นทรงรุ้งแบบทรงเจดีย์ลาวโดยทั่วไปแล้วยังสร้างอูบสัมฤทธิ์ครอบเจดีย์ศิลาอันเป็นที่บรรจุขุษยกและผอบพระบรมธาตุในแก้วผลึกในภาชนะทองเป็นชั้น ๆ บรรจุไว้ในเจดีย์หิน (ยอดภูเพ็ก) ในบริเวณบัลลังก์ฐานยอดพร้อมกับบรรจุ พระพุทธรูปเงิน ทองคำ โลหะมีค่า แก้วมรกต เงินตรา อัญมณีมีค่าต่าง ๆ ไว้ในอูบมุง และมีอิฐมีจารึกไว้ว่า “ธาตุปะนม”  มีจำนวนมากกว่า 16,000 ชิ้น ส่วนใหญ่อัดแน่นตั้งแต่ในส่วนที่เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กมาบูรณปฏิสังขรณ์จนถึงยอดบน

                การบูรณปฏิสังขรณ์องค์พระธาตุพนมของเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก แบ่งออกเป็น

                ตอนที่ 1  ตั้งแต่ฐานชั้นที่ 2 ขึ้นไปทำเป็นบัวก่ออิฐถือปูน

                ตอนที่ 2  ตอนองค์ระฆังทำเป็นรูปโกศ แบบยอดเจดีย์ลาวหล่อด้วยโลหะเนื้ออ่อนเรียกว่าเหล็กเปียกหรือเหล็กไหล และต่อขึ้นเป็นฉัตรหล่อด้วยทองแดง โดยที่การต่อยอดขึ้นไปเช่นนี้เป็นการเพิ่มน้ำหนักให้แก่ตัวโบราณสถานซึ่งอยู่เบื้องล่าง จึงได้นำเอาเศษอิฐเก่าใส่ลงไปในห้องคูหาเบื้องล่างจนแน่น แล้วใช้อิฐก่อเรียงสอด้วยทรายและดินเหนียวปิดให้ตัน ซึ่งเป็นการเพิ่มความมั่นคงให้แก่ฐานองค์พระธาตุพนมเบื้องล่าง ดังนั้นองค์พระธาตุพนมที่รู้จักกันในสมัยปัจจุบัน จึงเป็นเจดีย์ตันทั้งองค์

                ตอนที่ 3  ปลายสุดเป็นปมมีรูสำหรับปักฉัตร ฉัตรทำด้วยทองคำฝังพลอยและนิลหัวแหวนโดยรอบทุกชิ้น ประมาณ 300 เม็ดเศษ ต้นฉัตรเป็นเหล็ก ด้ามฉัตรเป็นเงินฝังพลอย

                ยอดพระธาตุตอนนี้ได้ถูกต่อยอดและสร้างเจดีย์สวมครอบในปี พ.ศ. 2483 เมื่อองค์พระธาตุพนมล้มลงในปี พ.ศ. 2518 ยังพบยอดอยู่ในสภาพบุบสลายเล็กน้อย

                ในการอพยพหนีภัยจากพระยาเมืองแสนมาอยู่บ้านโพนสิมเจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็กเกรงว่าจะไม่ปลอดภัย แก่พระโอรสเจ้าเมืองเวียงจันทน์จึงได้อพยพต่อไป เหลือเชื้อพระวงศ์และบริวารชนเผ่าผู้ไทตั้งหลักฐานที่บ้านโพนสิม เพื่อเป็นด่านหน้าป้องกันการรุกรานของพระยาเมืองแสน ที่จะส่งกองทัพมาทำอันตราย

                เมื่ออพยพมาถึงตำบลจะโรยวาหรือตำบลบ้านแหลมซึ่งต่อมาตำบลนี้เป็นนครพนมเปญ เจ้าราชครูหลวงได้ศุภนิมิต และได้พระบรมธาตุจากยายเป็น ท่านจึงสร้างเจดีย์เป็นพนมขึ้นแล้วบรรจุพระบรมธาตุไว้ที่เจดีย์พนมนี้ (ปัจจุบันเป็นเมืองพนมเปญ)

                ต่อมาเจ้ากรุงกัมพูชาจะเก็บส่วย ท่านจึงพาโอรสเจ้าเมืองเวียงจันทน์ เชื้อพระวงศ์และบริวารเคลื่อนย้ายไปตามลำน้ำโขงแล้วมาอธิษฐานขอที่อยู่อาศัยใหม่ ด้วยอำนาจกุศลกรรมของท่านจึงเกิดเกาะเป็นหาดทรายขึ้นจึงเรียกกันว่า “หาดเจ้าราชครูหลวง” ต่อมาในบริเวณนี้กลายเป็นนครจำปาศักดิ์ เมื่อได้ทีอยู่อาศัยแล้วเจ้าราชครูจึงตั้งชื่อเมืองว่า นครจำปากนาคบุรีศรี (นครจำปาศักดิ์) และได้ยกเจ้าหน่อกุมาร (องค์น้อง) ขึ้นเป็นกษัตริย์ถวายพระนามว่า “เจ้าสร้อยศรีสมุทรพุทธางกูร”

                เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก ได้ตั้งหลักแหล่งครั้งสุดท้ายที่นครจำปาศักดิ์ มรณภาพเมื่อวันพุธขึ้น 5 ค่ำ เดือน 7 พ.ศ.2263 รวมอายุได้ 90 ปี ท่านเป็นที่เคารพบูชาของประชาชนทั้งสองฝั่งแม่น้ำโขง เจ้าสร้อยศรีสมุทรและศิษย์จึงแบ่งอัฐิส่วนหนึ่ง มาก่อเจดีย์ขนาดเล็กไว้ ณ บริเวณทิศตะวันตกเฉียงเหนือขององค์พระธาตุด้วย