4  พระบรมธาตุ

ตำนานที่มาโดยละเอียด สถานที่ศักดิ์สิทธิ์อายุกว่าพันปี

พระธาตุลำปางหลวง  ลำปาง

โดย สำนักงานนิตยสารเทียนชัย

สิ่งสำคัญในวัดพระธาตุลำปางหลวง จังหวัดลำปาง

                1.  องค์พระเจดีย์

                ลักษณะการก่อสร้างกอด้วยอิฐถือปูน ทาบด้วยแผ่นทองเหลือง แผ่นทองแดงตลอดทั้งองค์ วัดจากฐานโดยรอบ กว้างด้านละ 12 วา สูงตั้งแต่ฐานพื้นดินถึงยอด 22 วา 2 ศอก ภายในบรรจุพระบรมเกศาธาตุของพระพุทธเจ้าที่มอบให้ลั๊วอ้ายกอน เมื่อครั้งพุทธกาล

                ครั้งนั้นที่ลั๊วะอ้ายกอนสร้างสูงเพียง 7 ศอก ต่อเมื่อมาพระพุทธองค์เสด็จปรินิพพานแล้วนาน 218 ปี มีพระอรหันต์สององค์ ชื่อพระกุมารกัสสปะเถระกับพระเมฆิยะเถระ ได้นำเอาอัฐิพระธาตุ พระนลาตข้างขวาและอัฐิธาตุลำคอข้างหน้าหลังของพระพุทธเจ้ามาประจุในสถูปเจดีย์ พระสถูปเจดีย์วัดพระธาตุลำปางหลวงซึ่งปรากฏในตำนานได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์สร้างเสริมมาหลายครั้งหลายคราว และที่ปรากฏเห็นอยู่ทุกวันนี้ได้สร้างขึ้นในสมัยเจ้าเมืองหาญศรีทัตถะมหาสุรมนตรี ซึ่งพระเจ้าดิดกปนัดดา กษัตริย์เมืองเชียงใหม่ส่งมาปกครองเมืองลำปางเมื่อ พ.ศ. 2309

                2.  พระวิหารหลวง

                อยู่ทางทิศตะวันออกขององค์เจดีย์ กว้าง 8 วา 2 ศอก ยาว 18 วา เสามี 46 ต้น ก่อขึ้นด้วยศิลาแลง ในสมัยเจ้าหมื่นคำเป๊ก เป็นชาวเมืองใต้ พระเจ้าติโลกธรรมราชา (พระยาลกคำ) เจ้าเมืองเชียงใหม่ ให้มาปกครองเมืองลำปางได้สร้างพระวิหารหลวงขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2039 ในวิหารหลวงมีมณฑปสร้างเป็นซุ้มปราสาทอันสวยงามเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสัมฤทธิ์องค์ใหญ่และสวยที่สุดของเมืองลำปาง ซึ่งมีหน้าตักกว้าง 3 ศอก 2 คืบ สูง 1 ศอก 3 คืบ สร้างในปี พ.ศ. 2044 และมีพระเจ้าทันใจหล่อด้วยทองหน้าตักกว้าง 2 ศอก สูง 2 ศอก ประดิษฐานอยู่ด้านหลังมณฑปพระเจ้าล้านทอง

                3.  วิหารพระพุทธ

                กว้าง 5 วา ยาว 11 วา 1 ศอก ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างเมื่อใดและใครเป็นผู้สร้างแต่ประมาณว่ามีอายุไม่น้อยกว่า 700 ปี เป็นที่ประดิษฐานของพระเจ้าพระพุทธ เป็นพระพุทธองค์ใหญ่และสวยงามมากที่สุด ก่อด้วยอิฐถือปูน ปางมารวิชัยขนาดหน้าตักกว้าง 2 วา 2 ศอก 1 คืบ สูง 2 วา 2 ศอก 1 คืบ

                4.  พระอุโบสถ

                กว้าง 3 วา 1 ศอก 10 นิ้ว ยาว 7 วา 1 ศอก สร้างประมาณปี พ.ศ. 2019 ไม่ปรากฏนามว่าใครเป็นผู้สร้าง

                5.  หอพระพุทธบาทจำลอง

                กว้างด้านละ 4 วา 3 ศอก สร้างฐานก่อเป็นชั้นคล้ายฐานพระเจดีย์ ครอบพระพุทธบาทไว้ ในสมัยเจ้าเมืองหาญแต่ท้องมาปกครองเมืองนี้ เมื่อประมาณ พ.ศ. 1992 ในรัชกาลของพระเจ้าติโลกธรรม ราชากษัตริย์เจ้าเมืองเชียงใหม่

                6.  วิหารพระเจ้าศิลา

                (วิหารพระยาละโว้หรือวิหารจามเทวี) กว้าง 3 วา 2 ศอก 6 นิ้ว ยาว 8 วา สร้างประมาณ พ.ศ. 1200 โดยพระเจ้ากรุงละโว้ พระราชบิดาของพระนามจามเทวีได้มาสร้างไว้ สำหรับประดิษฐานพระเจ้าศิลา ปางนาคปรก เป็นหินสีเขียวหน้าตักกว้าง 19 นิ้ว อยู่ในมณฑปซุ้มปราสาทอีกชั้นหนึ่ง มีลวดลายสวยงดงามมาก ตามตำนานกล่าวกันว่าเป็นพระพุทธรูปที่เก่าแก่ที่สุดเพื่อให้เจ้าอนันยศ (พระเจ้าหลาน) โอรสของพะนางจามเทวีได้สักการะบูชาอยู่ทางทิศตะวันตกขององค์พระเจดีย์

                7.  วิหารน้ำแต้ม

                อยู่เหนือองค์พระเจดีย์ สร้างในสมัยเจ้าเมืองหาญศรีทัต (เจ้าหมื่นหาญแต่ท้อง) ประมาณปี พ.ศ. 2044 เป็นที่ประดิษฐานของพระพุทธรูป หล่อด้วยโลหะหน้าตักกว้าง 2 ศอก 1 คืบ สูง 2 ศอก 1 คืน

                8.  วิหารต้นแก้ว

                กว้าง 3 วา 1 ศอก 5 นิ้ว ยาว 7 วา 2 ศอก เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปหล่อด้วยทอง ไม่ปรากฏนามผู้สร้างได้รับการบูรณะใหม่ในรัชกาลปัจจุบัน เมื่อปี พ.ศ. 2510

                9.  วิหารพระแก้วมรกต

                วิหารนี้ไม่ปรากฏชื่อผู้สร้าง เป็นที่เก็บโบราณวัตถุสิ่งของมีค่าต่าง ๆ เป็นพิพิธภัณฑ์ประจำอำเภอเกาะคา แต่เนื่องจากสถานที่คับแคบมาก เพราะมีโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก เพิ่มขึ้นอยู่เสมอ ล้วนแต่สิ่งของมีค่าจึงได้จัดขยายไปไว้ในชั้นในอีกแห่งหนึ่ง มีโบราณวัตถุมากมายไม่แพ้ที่อื่นใดในภาคเหนือ ส่วนตัววิหารสันนิษฐานว่ามีอายุการสร้างไม่น้อยกว่า 400 ปี

                10.  พระแก้วมรกต

                เป็นพระพุทธรูปแก้วมรกต ศิลปะเชียงแสน ปางสมาธิ ขนาดหน้าตักกว้าง 6 นิ้วครึ่ง สูงตั้งแต่ฐานแก้วถึงเศียร 8 นิ้ว ฐานเดิมทำด้วยแผ่นเงินทาบลวดลายสวยสดงดงามมาก กล่าวกันว่าเป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของเมืองลำปางและประชาชนชาวเหนือ ต่อมาได้ทำฐานใหม่ด้วยแผ่นทองคำทาบเปลี่ยนเอาอันเก่าออก น้ำหนักทองคำ 19 บาท 1 สลึง 1 เฟื่อง มีชฎาทองคำ (กระโจมคำ) สำหรับเป็นเครื่องทองพระแก้วมรกต เพราะว่าองค์พระแก้วมรตกไม่มีเกตุ ไม่มีโมลีเหมือนพระพุทธรูปอื่น ๆ น้ำหนักชฎาทองคำหนักประมาณ 5 บาท  มีสร้อยสังวาล เครื่องทรงพระแก้วมรกตทำด้วยทองคำหนัก 7 บาท ภายหลังเจ้าหญิงทิพวรรณ ณ เชียงตุง สร้างถวายเครื่องทรงชุดใหม่ ทำด้วยทองคำประดับด้วยทับทิม เป็นชุดที่สอง นอกจากนั้นมีฉัตร 5 ชั้น ทำด้วยเงิน ยอดฉัตรทำด้วยทองคำมีแก้วนิลผักตบอยู่บนยอดข้างฉัตรประทับด้วยแก้วสีต่าง ๆ สำหรับพระแก้วมรกต 1 ต้น

                11.  พระพุทธไสยาสน์ (พระเจ้านอน)

                ประดิษฐานอยู่ด้านหลังวิหารพระพุทธ เป็นพระพุทธรูปตระกูลทิพช้าง กล่าวกันว่า เจ้าทิพช้างหรือองค์เจ้าสุละวะไชยสงคราม เป็นผู้สร้างประมาณปี พ.ศ. 2275 ขนาดเท่าพระองค์เป็นพระพุทธรูปปางไสยาสน์ หรือพระเจ้านอนเมื่อคราวพระองค์ปราบศึกสงคราม แล้วขึ้นครองเมืองลำปาง แต่ด้วยที่พระองค์ได้ทำบาปฆ่าคนตายจำนวนมากในวัดหรือนอกวัดมีท้าวมหายศเจ้าเมืองลำพูน เป็นต้น เจ้าทิพช้างได้ตั้งสัจจะอธิษฐานในการสร้างพระพุทธรูปองค์นี้ว่า หากบุญของท่านตลอดจนราชตระกูลของท่านเจริญรุ่งเรือง ขอให้พระพุทธรูปองค์นี้มีวรรณะสดใส หากถึงคราวตระกูลจะเสื่อมก็ขอให้พระพุทธรูปองค์นี้มีอันเป็นไป เพื่อที่จะให้ลูกหลานในราชตระกูลได้รับรู้หาทางแก้ไขเสียก่อน

                ต่อมาในปี พ.ศ.2446 พระอุระของพระพุทธรูปแตกร้าว ไม้โพธิ์ลังกาเหี่ยว แต่ไม่นานเท่าไหร่ไม้โพธิ์ลังกากลับสดชื่นกลับมาเหมือนเดิม ส่วนพระพุทธรูปหม่นหมอง เจ้านายในราชตระกูลมิได้เอาใจใส่เพราะไม่รู้ความเป็นมา เจ้าอาวาสวัดพระธาตุสมัยนั้นได้ซ่อมแซมพระอุระด้วยผงเกสรดอกไม้ แล้วลงสักปิดทอง ต่อมานานเข้าก็เกิดแตกร้าวอีก

                จนมาถึง พ.ศ. 2507 จึงมีเจ้านายในราชตระกูลฝ่ายเหนือจำนวนมาก มาทำการซ่อมแซม อุดพระอุระที่แตกร้าวด้วยผงเกสรดอกไม้หอม 108 ชนิด แล้วสร้างแท่นแก้วขึ้นใหม่ที่พระวิหารต้นแก้ว เหนือวิหารหลวง แล้วอัญเชิญพระพุทธไสยาสน์มาประดิษฐานแล้วทำพิธีสมโภชพุทธาภิเษกเสียใหม่

                ขณะพระสงฆ์กำลังสวดมนต์อยู่ก็มีพญาหงส์ทอง 7 ตัว บินวนเวียนอยู่รอบ ๆ บริเวณปะรำพิธี ประชาชนผู้ร่วมงานต่างสาธุการเข้าใจว่า คงจะเป็นวิญญาณของพระเจ้า 7 คน มาดูพิธีอวยพรให้ตระกูลเจ้านายฝ่ายเหนือบินอยู่พักหนึ่งก็หายไป

                ต่อมาก็มีดวงไฟประหลาด โตขนาดเท่าลูกฟุตบอลเปล่งฉัพพรรณรังสี เป็นอภินิหารมี 7 สี ลอยวนเวียนอยู่เป็นเวลานาน พุทธศาสนิกชนต่างกราบไหว้บูชา ว่าเป็นพระบรมสารีริกธาตุจากองค์พระธาตุลำปางหลวง

                หลังจากดวงไฟประหลาดหายไปแล้ว ก็มีฝูงผึ้งหลวงบินผ่านมาในบริเวณพิธีอีกน่าอัศจรรย์ยิ่ง จากนั้นก็มีการสวดมนต์สวดเบิกตลอดคืน ตอนพิธีเบิกพระเนตรตอนเช้า ได้มีดวงรัศมีแสงต่าง ๆ ลอยมาวนเวียนอยู่เหนือบริเวณพิธี ขณะที่มีการแห่พระพุทธรูปพระเจ้าทิพช้างไปรอบ ๆ ขันธสีมา 9 รอบ แล้วอัญเชิญขึ้นประดิษฐานบนแท่นแก้วที่สร้างขึ้นใหม่ในวิหารต้นแก้ว ก็ปรากฏพระบรมสารีริกธาตุได้แสดงอภินิหารมาเปล่งรัศมีวนเวียนอีก พอพิธีแห่พระพุทธรูปครบ 9 รอบ ก็อัญเชิญขึ้นประดิษฐานบนแท่นแก้วใหม่ก็เสร็จเรียบร้อย

                12.  วิหารศาลาบาตร

                อยู่ด้านตะวันออกติดกับถนน วัดชั้นลุ่ม (วัดพร้าว) ได้สร้างขึ้นใหม่ในปี พ.ศ. 2510

                13.  ต้นไม้ขะจาว

                ปลูกครั้งพุทธกาลตามตำนานพระธาตุลำปางหลวงว่า ลั๊วอ้ายกอนได้ใช้เป็นไม้คานหาบกระบอก น้ำผึ้ง มะพร้าว และมะตูม มาถวายพระพุทธเจ้า แล้วเอาไม้คานนั้นเอาทางปลายปักลง เลยเกิดเป็นต้นขึ้นตามที่เห็นอยู่ทุกวันนี้และอีกครั้งหนึ่งพระยาพละเจ้าเมืองแพร่ คิดจะนำพระสารีริกธาตุขึ้นมาแต่ไม่สำเร็จจึงให้หาคนกระทำความผิด 4 คนมาฆ่าแล้วฝังไว้ให้รักษาพระบรมสารีริกธาตุ แล้วให้ปลูกต้นขะจาวไว้กลางหลุมและปลูกต้นขะจาวไว้ทั้ง 4 ทิศ ต้นขะจาวก็แพร่พันธุ์จนถึงปัจจุบันนี้ เป็นต้นไม้ที่คู่มากับพระบรมธาตุลำปางหลวง

                14.  บ่อน้ำโบราณ (ชาวบ้านเรียกว่าบ่อน้ำเลี้ยง)

                อยู่กลางหมู่บ้าน ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ห่างจากวัดประมาณ 50 วา ตามตำนานพระธาตุลำปางหลวงกล่าวว่า เมื่อครั้งพระนางจามเทวีเสด็จกลับจากราชการ ทัพของพระนางเจ้าเดินทางผ่านมานมัสการพระบรมธาตุเจดีย์ ชาวบ้านมาร้องทุกข์เรื่องขาดแคลนน้ำดื่มบริโภค พระนางจึงอธิษฐานเสี่ยงด้วยบารมีของพระนาง เมื่อพระนางเดินทางกลับจากวัดพระธาตุลำปางหลวงกลับไปยังเมืองรมณีย์หรือเมืองตาล (อยู่ระหว่างดอยขุนตาล) วันต่อมาจึงมีผู้ไปพบน้ำพุขึ้นจึงขุดเป็นบ่อน้ำจนปัจจุบันนี้ได้มีการบูรณะเมื่อ พ.ศ. 2474 บ่อมีความกว้าง 5 ศอก ลึก 5 วา

                นอกจากนั้นก็มีโบราณวัตถุที่เจ้านายฝ่ายเหนือมีจิตเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา สร้างถวายสิ่งของเป็นศาสนสมบัติจำนวนมาก อาทิเช่น พานเงิน หม้อน้ำเงิน กระบวยเงินบริสุทธิ์ สำหรับใส่น้ำหอม สรงพระธาตุพระแก้วมรกต รวมน้ำหนักเงิน 776 บาท คัมภีร์สำหรับวางพระธรรมลวดลายทำด้วยทองคำบริสุทธิ์หนัก 30 บาท ดาบทหารฝักเงิน หมวกทหารสมัยเจ้ากาวิละ และเครื่องช้าง เครื่องม้า (ดาวช้าง ดาวม้า) ต้นไม้เงิน ต้นไม้ทองคำหนักประมาณ 10 บาท นอกจากนั้นก็มีพระพุทธรูปทันใจ พระพุทธรูปสมัยเชียงแสนหล่อด้วยทองอีกมากมายในวัดพระธาตุลำปางหลวง